2020
Hỏi đáp Thư Chung 2019
HỎI ĐÁP THƯ CHUNG 2019
HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC VIỆT NAM
Câu 1: Hội đồng Giám Mục Việt Nam họp đại hội thứ XIV khi nào, tại đâu, mục đích gì ?
Đáp : Chúng tôi, các Giám mục thuộc 27 Giáo phận, tham dự Đại hội XIV tại Trung tâm Mục vụ Giáo phận Hải Phòng, xin gửi lời chào thân ái trong Chúa Kitô đến toàn thể Dân Chúa, đặc biệt các bạn trẻ. Đại hội là cơ hội để chúng tôi nhìn lại những hoạt động của các Giáo phận và các Ủy ban trực thuộc Hội đồng Giám mục, chia sẻ cho nhau những kinh nghiệm và bàn thảo với nhau những kế hoạch mục vụ để có thể phục vụ Dân Chúa cách tốt đẹp hơn. Cũng vì thế, vào lúc kết thúc Đại hội, chúng tôi muốn gửi đến anh chị em một vài suy tư và định hướng mục vụ cho Giáo hội Việt Nam trong những năm tới.
Câu 2 : Hội đồng Giám Mục có nhìn lại nhiệm kì 3 năm vừa qua ?
Đáp :Trong ba năm qua, chúng ta đã thực hiện chương trình “Mục vụ gia đình”. Cảm ơn anh chị em đã đồng lòng hưởng ứng lời mời gọi của Hội đồng Giám mục bằng những nỗ lực hành động cụ thể. Tạ ơn Chúa vì chương trình mục vụ đã đem lại nhiều hoa trái cho các gia đình, nhất là các gia đình trẻ gặp khó khăn, cũng như giúp cho người trẻ chuẩn bị bước vào đời sống hôn nhân gia đình.
Câu 3 : Giáo Hội có cái nhìn thế nào về các Kitô hữu trẻ ?
Đáp : Các Kitô hữu trẻ luôn là mối quan tâm đặc biệt của toàn thể Giáo hội. Để thể hiện mối quan tâm này, Thượng Hội đồng Giám mục lần thứ XV họp tại Rôma vào tháng 10 năm 2018 đã bàn về chủ đề “Giới trẻ, đức tin và việc phân định ơn gọi”. Từ những kinh nghiệm, suy tư và đề nghị trong Thượng Hội đồng, Đức Thánh Cha Phanxicô đã ban hành tông huấn “Chúa Kitô đang sống” (Christus vivit),
Câu 3 : Qua Tông huấn “Chúa Kitô đang sống”, Hội đồng Giám Mục có chọn lựa điều gì cho 3 năm tới, với Giáo hội Việt Nam?
Đáp :Trong Tông huấn ngài khắc họa dung nhan sống động, tươi trẻ và gần gũi của Chúa Kitô Phục sinh đang sống giữa chúng ta. Người là bạn của người trẻ và mong ước kết thân với họ để giúp họ sống tuổi trẻ cách sung mãn, lớn lên trong sự thánh thiện, dấn thân phục vụ xã hội và Giáo hội. Cùng chung những thao thức ấy, chúng tôi quyết định chọn chủ đề Mục vụ Giới trẻ cho Giáo hội Việt Nam trong ba năm tới (2020 – 2022).
– 2020: Đồng hành với người trẻ hướng tới sự trưởng thành toàn diện.
– 2021: Đồng hành với người trẻ trong đời sống gia đình.
– 2022: Đồng hành với người trẻ trong đời sống Giáo hội và xã hội.
Câu 4 : Tin mừng soi sáng điều gì cho việc chọn chủ đề cho 3 năm tới ?
Đáp :Trình thuật Đức Giêsu hiện ra và đồng hành với hai môn đệ trên đường Emmaus là trình thuật truyền cảm hứng cho Thượng Hội đồng Giám mục thế giới về người trẻ. Đấng Phục sinh đã đồng hành, lắng nghe, đặt câu hỏi và giải thích cho hai môn đệ đang buồn sầu thất vọng, giúp họ hiểu chương trình cứu độ của Thiên Chúa đối với nhân loại. Đó không chỉ là câu chuyện của 2.000 năm trước, nhưng còn là cuộc gặp gỡ của ngày hôm nay và mãi mãi về sau.
Câu 5 : Hành trình Emmaus, đồng hành với giới trẻ gồm những bước đi nào?
Đáp : Hành trình Emmaus đã trở thành khuôn mẫu của mục vụ giới trẻ; theo đó, đồng hành với giới trẻ cần được thực hiện theo ba bước: (1) lắng nghe cuộc sống của người trẻ; (2) cùng với người trẻ phân định thánh ý Chúa dưới ánh sáng của sứ điệp Tin Mừng; (3) giúp người trẻ hành động để sống tuổi trẻ cách phong phú.
A- Lắng nghe: Thuận lợi và thách đố đối với người trẻ tại Việt Nam hôm nay
Câu 6 : Thực trạng gia đình và thời đại toàn cầu hóa ảnh hưởng gì đến giới trẻ Công giáo Việt Nam hôm nay ?
Đáp : Tại Việt Nam, gia đình vẫn là “trường học đầu tiên”, nơi đó các Kitô hữu trẻ đón nhận những bài học căn bản cho đời sống làm người và làm con cái Chúa. Ngoài ra, sống trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, giới trẻ có nhiều cơ hội học hành, làm việc, sinh hoạt cộng đồng, du lịch, mở rộng giao lưu gặp gỡ, có những hoạt động phong phú trong lãnh vực văn hóa, thể thao.
Câu 7 : Người trẻ hiện nay đang gặp phải những thách thức nào ?
Đáp : Người trẻ cũng phải đối diện với những thách thức của thời đại mới. Hiện tượng di dân vừa đem lại những hiệu quả tích cực vừa gây nhiều hệ lụy tiêu cực trong đời sống gia đình và xã hội. Thế giới kỹ thuật số vừa là một phương thế rất hữu hiệu cho việc truyền thông và thiết lập các mối tương quan, nhưng cũng là nguyên nhân gây nên nhiều tác hại cho bản thân người trẻ.
Câu 8 : Chủ nghĩa cá nhân đã ảnh hưởng thế nào đến người trẻ ?
Đáp : Ảnh hưởng của chủ nghĩa cá nhân và trào lưu hưởng thụ đã làm cho nhiều người trẻ lạc hướng và rơi vào lối sống buông thả, sống ảo, sống vội, sống dửng dưng vô cảm và vô trách nhiệm. Một số khác lại lún sâu vào những cám dỗ của thời đại như nghiện ngập, buôn bán ma túy, hôn nhân thử, đồng tính, phá thai. Bạo lực ngày càng gia tăng với mức độ nguy hiểm nghiêm trọng.
B- Phân định: Ơn gọi và sứ mệnh của người trẻ
Câu 9: Noi theo Đức Kitô, Giáo hội muốn nói gì với người trẻ hôm nay ?
Đáp : Trong bối cảnh( những thách thức ) trên, không ít người trẻ băn khoăn đi tìm ý nghĩa và hướng đi đích thực cho đời sống. Cũng như Chúa Kitô đã công bố Tin Mừng cho những người trẻ Emmaus, ngày nay Giáo hội cũng muốn gửi đến các bạn trẻ sứ điệp cao cả của Tin Mừng: Thiên Chúa là Cha luôn yêu thương các bạn, Chúa Kitô đã cứu độ các bạn, ngày hôm nay Người vẫn đang sống, vẫn đồng hành với các bạn như một người Bạn thân thiết.
Câu 10 : Giáo hội nhận định tuổi trẻ ngày hôm nay thế nào ?
Đáp : Tuổi trẻ là ân sủng và quà tặng mà các bạn cần đón nhận với lòng biết ơn và sống sung mãn chứ không lãng phí, hãy phát huy các khả năng Chúa ban để trở nên một người trưởng thành toàn diện.
Hơn thế nữa, “tuổi trẻ còn là một phúc lành cho Giáo Hội và thế giới” (Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 134). Thật vậy, người trẻ không chỉ là đối tượng phục vụ của Giáo hội, mà còn là chủ thể phản ảnh Đức Giêsu Kitô giữa lòng nhân thế; không chỉ là tương lai mà còn là hiện tại của thế giới, họ đã và đang góp phần làm phong phú thế giới (x. Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 64).
Câu 11 : Tuổi trẻ có đáp ứng những lời mời của Giáo hội và thế giới ?
Đáp :Người trẻ làm phong phú Giáo hội và thế giới bằng nhiều cách, trước hết bằng việc nên thánh: “Hương thơm thánh thiện tỏa ra từ đời sống lành thánh của biết bao người trẻ có thể băng bó các vết thương của Giáo hội và của thế giới, và đưa chúng ta trở lại với tình yêu viên mãn mà chúng ta đã được kêu gọi từ thuở đời đời” (Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 50).
Câu 12 : Các bạn trẻ hôm nay có những hướng sống tích cực nào ?
Đáp : Các bạn trẻ cũng thể hiện sự thánh thiện qua việc sống đức ái trong gia đình và trong xã hội. Nhiều người trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động giáo xứ hoặc dấn thân vào các hoạt động bác ái xã hội. Các phong trào vì môi trường ngày càng phổ biến mà thành phần đông đảo là người trẻ. Tất cả làm nên sức sống trẻ trung của Giáo hội, đồng thời là sự dấn thân cụ thể để Phúc âm hóa xã hội và thế giới, mở rộng Triều đại của Thiên Chúa (x. Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 168).
C- Hành động: Đồng hành để giúp người trẻ thăng tiến và dấn thân
Câu 13 : Thư chung đưa ra lời mời gọi nào với Dân Chúa và giới trẻ ?
Đáp :Theo hướng đi trên, chúng tôi mời gọi tất cả các thành phần Dân Chúa đồng hành với giới trẻ và đổi mới mục vụ giới trẻ. Những người tham gia mục vụ giới trẻ, đặc biệt các linh mục, cần đổi mới cách nhìn và cách tiếp cận người trẻ. Đức Thánh Cha Phanxicô nhận xét: “Người trẻ cảm thấy có một khoảng cách vời vợi giữa những gì họ được học và thế giới họ đang sống. Những gì họ được dạy về các giá trị tôn giáo và luân lý không hề chuẩn bị cho họ khả năng chống đỡ trước một thế giới chế nhạo các giá trị ấy, họ cũng không học được cách cầu nguyện và thực hành đức tin khả dĩ đứng vững giữa nhịp sống vội vã của xã hội” (Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 221).
Câu 14 : Theo hướng dẫn của Đức Thánh Cha, Giáo hội cần có thái độ nào?
Đáp : Thay vì áp đặt lên người trẻ một chương trình có sẵn, cần phải đồng hành và lắng nghe các bạn trẻ, giúp họ khám phá những khả năng và các đặc sủng Chúa Thánh Thần đã ban, và tạo điều kiện thích hợp để người trẻ phát huy những khả năng đó. Mục vụ giới trẻ phải mang tính “hiệp hành”, nghĩa là có khả năng liên kết mọi thành phần dân Chúa trong một “hành trình chung” (Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 206). Nếu biết quan tâm đúng mức và hướng dẫn đúng cách, Giáo hội sẽ có những người trẻ vui tươi, can đảm, nhiệt tâm dấn thân cống hiến cho công cuộc Phúc âm hóa.
Câu 15 : Các Đức Giám Mục có đề ra chương trình mục vụ cho 3 năm tới ?
Đáp : Chúng tôi đề nghị Chương trình Mục vụ Giới trẻ 3 năm (2020 – 2022) với các chủ đề sau:
– 2020: Đồng hành với người trẻ hướng tới sự trưởng thành toàn diện.
– 2021: Đồng hành với người trẻ trong đời sống gia đình.
– 2022: Đồng hành với người trẻ trong đời sống Giáo hội và xã hội.
Câu 16: Các Đức Giám Mục có những chỉ dẫn nào về việc thực hiện chương trình này?
Đáp : Để thực hiện chương trình mục vụ trên, chúng tôi đề nghị 3 việc phải làm, đó là : Học hỏi, Cử hành, Sống.
Câu 17 : Việc Học hỏi được tiến hành ra sao ?
– Đáp : -Tạo điều kiện cho người trẻ tiếp cận những tài liệu hữu ích của Giáo Hội như Youcat (Giáo lý cho người trẻ), Docat (Giáo huấn xã hội cho người trẻ), và Tông huấn “Chúa Kitô đang sống”; đồng thời, nên chú trọng hơn đến việc giúp phân định thiêng liêng cũng như tư vấn tâm lý cho người trẻ.
– Các Ủy ban trực thuộc Hội đồng Giám mục sẽ đồng hành với các Giáo phận và Giáo xứ trong việc soạn bản hướng dẫn học hỏi cho chương trình ba năm.
Câu 18 : Còn việc Cử hành sẽ được thực hiện thế nào ?
Đáp : – Giáo phận tổ chức Ngày Giới trẻ vào Chúa nhật Lễ Lá hằng năm hoặc một ngày khác phù hợp.
– Kết thúc 3 năm mục vụ, sẽ tổ chức Đại hội Giới trẻ toàn quốc.
Câu 19 : Quan trọng hơn cả là việc Sống, cần phải làm gì ?
Đáp : – Tạo điều kiện cơ sở vật chất và không gian phù hợp cho hoạt động giới trẻ như văn phòng mục vụ, phòng sinh hoạt, sân chơi thể thao, ca nhạc,…
– Trước tình trạng ngày càng đông các bạn trẻ rời làng quê đi học và làm việc ở các đô thị lớn, cần có sự phối hợp giữa giáo xứ nơi đi và nơi đến, bằng cách cấp chứng chỉ của nơi đi và hướng dẫn cho người trẻ gia nhập cộng đoàn địa phương nơi đến.
Câu 20 : Trong tình hình xã hội cụ thể hiện nay, tại các Giáo phận cần đáp ứng ra sao ?
Đáp : Các Giáo phận có những người trẻ đến học tập và làm việc tại các trường Đại học, Cao đẳng, các công ty, xí nghiệp, cần bổ nhiệm các linh mục đặc trách đồng hành để giúp các bạn trẻ có khả năng hội nhập, sống và làm chứng cho Tin Mừng trong môi trường mới.
Câu 21: Mạng xã hội có góp phần trong mục vụ giới trẻ ?
Đáp : Ứng dụng mạng xã hội vào công tác mục vụ giới trẻ. Nếu sử dụng tốt, mạng xã hội là phương tiện rất hữu ích để củng cố đức tin và kinh nghiệm thiêng liêng, cung cấp thông tin về mục vụ xã hội, trau dồi kiến thức và kỹ năng cần thiết để sống hiệp thông và loan báo Tin Mừng.
Câu 22 : Xin cho biết chi tiết hơn về nội dung của chủ đề năm 2020 ?
Đáp : Trong Thư Chung này, chúng tôi muốn trình bày chi tiết hơn về chủ đề năm 2020: “Đồng hành với người trẻ trong tiến trình hướng tới sự trưởng thành toàn diện”. Trong Tông huấn “Chúa Kitô đang sống” (số 26-27), Đức Thánh Cha Phanxicô mời gọi các bạn trẻ chiêm ngắm tuổi trẻ của Đức Giêsu để lớn lên và trưởng thành cách toàn diện theo gương của Người: “Trong thời gian sống tại Nadarét, Đức Giêsu vâng lời cha mẹ, ‘lớn lên, thêm khôn ngoan và đầy ân sủng trước mặt Thiên Chúa và người ta’ (Lc 2, 52). Đức Giêsu đang ở trong thời gian chuẩn bị, và trong giai đoạn này, Người đi sâu vào mối tương quan với Chúa Cha và với tha nhân. Người không chỉ lớn lên về mặt thể lý, mà còn về tâm linh nữa. Trong những năm tuổi trẻ, Người đã ‘tự rèn luyện’, chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện kế hoạch của Chúa Cha. Người đã hướng tuổi niên thiếu và tuổi trẻ của mình theo sứ mạng cao cả ấy”.
Câu 23 : Hội đồng Giám mục có đề nghị gì trong mục vụ giới trẻ ?
Đáp : Dựa vào hướng dẫn trên, chúng tôi đề nghị các mục tử, những người làm công tác mục vụ giới trẻ, đặc biệt là cha mẹ, hãy đồng hành để giúp các thanh thiếu niên lớn lên và trưởng thành về thể lý, tâm lý, tâm linh, và phân định ơn gọi về các phương diện : Thể lý, Tâm lý, Tâm linh, Văn hóa, Phân định ơn gọi.
Câu 24 : Phương diện Thể lý cần quan tâm những mảng nào?
Đáp : Thể lý : Giúp người trẻ rèn luyện thân thể khỏe mạnh, giữ kỷ luật đối với chính bản thân, phòng ngừa các đam mê nguy hại như rượu, bia, ma túy, cờ bạc, nghiện game.
Câu 25 : Còn về phương diện Tâm lý thì sao?
Đáp : Tâm lý : Giúp người trẻ tập luyện các đức tính nhân bản, đặc biệt tính trung thực, ý thức công bằng, lương tâm ngay thẳng, tinh thần trách nhiệm; tạo điều kiện để người trẻ có nhiều cơ hội sinh hoạt cộng đồng, nhờ đó hướng mở tới tha nhân, tập sống chung và làm việc chung với tinh thần liên đới, quảng đại, vị tha; mở các lớp kỹ năng sống về nhận diện giá trị bản thân, trưởng thành tâm lý và tính dục, phát triển tương quan hài hòa với mọi người.
Câu 25 : Phương diện Tâm linh, điều không thể thiếu ?
Đáp : Tâm linh : Giúp các bạn trẻ gặp gỡ và củng cố tình bạn với Chúa Kitô, Đấng đang sống, nhờ cầu nguyện với Lời Chúa, tôn thờ Thánh Thể, tham dự phụng vụ cách tích cực. Để thực hiện mục tiêu này, các mục tử và giáo lý viên cần canh tân việc dạy giáo lý cho giới trẻ bằng cách tổ chức các buổi tọa đàm, thảo luận theo chuyên đề, nhất là những vấn đề thiết thân với giới trẻ.
Câu 26 : Cũng cần phải quan tâm đến lãnh vực Văn hóa ?
Đáp : Văn hóa: không thể tách rời việc đào tạo tâm linh ra khỏi đào tạo về văn hóa. Đào tạo văn hóa đích thực là phát triển sự khôn ngoan, tức là tri thức nhân văn và phát triển nhân bản, chứ không chỉ tìm lợi ích vật chất và hiệu quả cụ thể tức thời (x. Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 223).
Câu 27 : Phân định ơn gọi, một vấn đề mới ?
Đáp : Phân định ơn gọi: người trẻ cũng cần được đồng hành và hướng dẫn trong việc phân định tiếng gọi của Thiên Chúa, kêu mời họ bước vào đời sống tu trì hoặc đời sống hôn nhân, để họ có thể đáp lại tiếng gọi của Chúa với tất cả tự do, ý thức đức tin và quảng đại dấn thân.
Lời Ngỏ của Hội đồng Giám Mục Việt Nam
gửi riêng các bạn trẻ Công giáo tại Việt Nam
Các con rất thân mến,
Khi chiêm ngắm hai người trẻ trong hành trình Emmaus, Đức Thánh Cha Phanxicô viết như sau: “Chúa Giêsu cùng đi với hai môn đệ… Người bước vào trong đêm tối của họ. Khi lắng nghe Người, họ cảm thấy lòng ấm lên và trí sáng ra; khi Người bẻ bánh, mắt họ mở ra. Chính họ chọn đi trở lại ngay lập tức con đường vừa đi, để về với cộng đoàn và chia sẻ kinh nghiệm gặp gỡ Đấng Phục Sinh” (Tông huấn Chúa Kitô đang sống, số 237).
Như hai người trẻ trên đường Emmaus, các con hãy đến với Chúa Giêsu, tâm sự với Người trong cầu nguyện, lắng nghe lời Người trong Sách Thánh, đón nhận sức sống của Người trong Thánh Thể, nhờ đó biết nhìn cuộc đời với cặp mắt mới và nhận ra Chúa luôn đồng hành với các con.
Như hai người trẻ trên đường Emmaus, các con hãy đến với cộng đoàn Giáo hội ở nơi các con đang sinh sống, học hành, làm việc. Đức tin Kitô giáo luôn mang chiều kích cộng đoàn. Các con không sống đức tin một mình nhưng với cộng đoàn và trong cộng đoàn. Hãy tích cực tham gia các sinh hoạt của giáo xứ, hội đoàn, hoặc cộng đoàn Kitô hữu nhỏ; nhờ đó các con cảm nhận được sự nâng đỡ trong những lúc khó khăn, đồng thời học mở lòng ra trước nhu cầu của tha nhân.
Như hai người trẻ trên đường Emmaus, các con hãy mạnh dạn kể lại cho các bạn trẻ khác về kinh nghiệm đức tin của mình, kể bằng lời và bằng chính cuộc sống tốt lành của các con. Hơn ai hết, chính các con phải là tông đồ cho người trẻ, những người cùng trang lứa, sống trong cùng một thời đại và môi trường với các con. Được như thế, các con sẽ trở thành những sứ giả loan báo Tin Mừng của Chúa Kitô Phục Sinh cho mọi người, đồng thời góp phần dựng xây quê hương và dân tộc Việt Nam thịnh vượng, công bằng và hạnh phúc.
Vào thời điểm sứ thần Gabriel truyền tin cho Đức Maria, Mẹ cũng là một người trẻ. Mẹ đã lắng nghe, suy đi nghĩ lại trong lòng, và quảng đại đáp lại tiếng Chúa kêu gọi. Và một khi đã thưa ‘Xin vâng’, Mẹ dấn bước với tất cả tình yêu trung tín, kể cả trong những lúc khó khăn và thử thách nhất. Mẹ thực sự là mẫu gương và hơn nữa, là Ngôi Sao Hy Vọng, dẫn bước chúng ta vượt qua mọi gian nan thử thách để bước đi trên con đường của Tin Mừng. Chúng ta cùng hướng về Đức Maria với tâm tình cậy trông và yêu mến. Nguyện xin Mẹ luôn đồng hành và chúc phúc cho chúng ta.
Làm tại Trung tâm Mục vụ Giáo phận Hải Phòng
Ngày 4 tháng 10 năm 2019
Thư chung được chuyển dạng Hỏi Đáp để tiện việc học hỏi, tìm hiểu cho các đoàn thể, hội nhóm nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản của HĐGMVN.
Fx Đỗ Công Minh .
Email : [email protected]
2020
Cộng đoàn giáo xứ và việc dạy giáo lý
Hội Thánh luôn coi cộng đoàn Kitô hữu như là trung tâm huấn giáo. Ở những nơi này, người Kitô hữu được sinh ra, được giáo dục và sống trong đức tin[1]. Cộng đoàn này còn là nơi phát sinh việc loan báo Tin Mừng để mời gọi con người trở lại và đi theo Đức Kitô[2]. Riêng trong Tông huấn Dạy Giáo Lý, Hội Thánh đã đề cập đến cộng đoàn giáo xứ và coi đây là nơi mà dân Chúa quy hướng về, đồng thời là địa điểm ưu tiên cho công việc dạy giáo lý[3]. Chính vì thế, chúng ta hãy tìm hiểu khái quát xem cộng đoàn là gì? Và cụ thể, cộng đoàn giáo xứ có liên hệ và có trách nhiệm gì với giáo lý?
- Ý NGHĨA VÀ HÌNH THỨC CỘNG ĐOÀN
1.1 Theo nghĩa chung (Communauté)
Cộng đoàn là một nhóm người có những điểm giống nhau. Họ sống chung với nhau, nhắm cùng một lợi ích, văn hoá và lý tưởng[4]. Cộng đoàn chủ yếu được xây dựng trên những mối liên kết không theo lý trí nhưng là tình yêu, tham vọng, tình bạn; những mối liên hệ ân nghĩa, chủng tộc, ngôn ngữ, số phận v.v… Tinh thần cộng đoàn khác với xã hội, vì cộng đoàn giả thiết người ta có chung hoặc cùng nhau tìm kiếm một lợi ích chung, được chia sẻ với nhau, trong tình liên đới huynh đệ[5].
1.2 Theo nghĩa tôn giáo
Cộng đoàn là nhóm người tin cùng một điều, sống cùng một nơi, dưới một quyền bính, theo đuổi cùng một việc để người trong cũng như kẻ ngoài đều được hưởng. Tùy theo nhóm người ấy chia sẻ những điều tin tưởng, cuộc sống và các hoạt động nhiều hay ít mà ta sẽ có những cộng đoàn sâu sắc hay hời hợt, cũng như xác định được chân tướng của cộng đoàn ấy trong tư thế là một xã hội loài người[6].
1.3 Các hình thức cộng đoàn
Người ta thường gọi Hội Thánh là cộng đoàn đức tin, đức cậy và đức ái (GH 8). Còn những nhóm giáo dân xa nhà thờ quy tụ chung quanh vị linh mục để cử hành Thánh Thể và các bí tích, thì cũng được gọi là cộng đoàn đức tin. Trong các cộng đoàn này, Đức Kitô và Hội Thánh hiện diện (GH 26), nhờ việc rao giảng Phúc Âm và tuỳ thuộc vào Đức Giám mục. Đối với những Kitô hữu ly khai, họ cũng hợp thành cộng đoàn nhưng không có sự hiệp nhất hoàn toàn với Hội Thánh Công giáo (HN 3,22).
Ngoài ra, người ta còn sử dụng cụm từ này để chỉ về một cộng đồng nhân loại (MV23-32), cộng đồng quốc tế (MV83-90), cộng đồng chính trị (MV 73-76) và cộng đồng tôn giáo (TD 4,6,13). Ở đây muốn nói đến cộng đoàn giáo xứ, là cộng đoàn có nhiều liên hệ với giáo lý và các sinh hoạt giáo lý.
- CỘNG ĐOÀN LIÊN HỆ VỚI GIÁO LÝ[7]
Ngày nay, người ta nhấn mạnh đến mối liên kết chặt chẽ giữa cộng đoàn và giáo lý. Kinh nghiệm giáo lý hiện nay xác tín rằng tất cả sự đổi mới bắt đầu từ các giáo lý viên và sách giáo lý. Nhưng cả hai lại phải được đổi mới ở trong các cộng đoàn Hội Thánh.
2.1 Dạy giáo lý là trách nhiệm của cả cộng đoàn[8]
(1) Cộng đoàn có trách nhiệm đón tiếp các Kitô hữu vào một môi trường; (2) Giúp họ có thể sống đầy đủ nhất điều họ đã biết[9]. Kinh nghiệm cho thấy một sự thất bại đang gia tăng về một thứ giáo lý chỉ giới hạn ở sự nhận biết toàn bộ sứ điệp Kitô giáo một cách trừu tượng, mà không có sự bảo đảm rõ rệt, cũng như không được minh xác qua cuộc sống trong cộng đoàn: “Không thể có một cộng đoàn đức tin nếu ở đó không có sự hiệp thông đức tin”.
2.2 Phẩm chất của cộng đoàn
Trở thành tiêu chuẩn để xác định xem môi trường này có phải là nơi thích hợp của giáo lý không? Một cộng đoàn Kitô hữu hoạt động tích cực và đáng tin là điều cốt yếu của việc truyền bá đức tin và đón nhận đức tin. Trong cộng đoàn, tất cả mọi người cùng tham gia giáo lý và tất cả các thành viên đều phải làm chứng cho đức tin. Giáo lý không chỉ đưa người học đến sự trưởng thành đức tin mà còn hướng cả cộng đoàn đến mức trưởng thành như vậy. (DGC, 221)
- TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG ĐOÀN GIÁO XỨ ĐỐI VỚI GIÁO LÝ
3.1 Các linh mục đang cai quản giáo xứ, họ đạo
Các ngài vừa là mục tử vừa là nhà giáo dục của cộng đoàn Kitô hữu. Đây là chức năng riêng biệt xuất phát từ bí tích Truyền chức thánh mà các ngài đã lãnh nhận (DGC 224). Chính vì thế, các ngài phải:
– Thúc đẩy trong cộng đoàn Kitô hữu tinh thần trách nhiệm chung đối với việc dạy giáo lý.
– Chăm lo tổ chức căn bản việc dạy giáo lý cũng như có một chương trình phù hợp.
– Khuyến khích và phân định những ơn gọi phục vụ cho việc dạy giáo lý, quan tâm đến việc đào tạo giáo lý viên bằng cách dành cho việc đào tạo này một sự chăm sóc chu đáo nhất.
– Đưa sinh hoạt giáo lý vào kế hoạch loan báo Tin Mừng của cả cộng đoàn, đặc biệt quan tâm đến mối liên hệ giữa giáo lý với bí tích và phụng vụ.
– Bảo đảm việc dạy giáo lý của cộng đoàn được hoà hợp với những chương trình mục vụ cấp giáo phận.
– Lo huấn luyện giáo lý cho người lớn, thanh niên và trẻ em. Cổ võ và thúc đẩy cha mẹ chu toàn bổn phận dạy giáo lý trong gia đình. (CIC 776)
Kinh nghiệm cho thấy rằng phẩm chất việc dạy giáo lý của một cộng đoàn tuỳ thuộc phần lớn vào sự hiện diện và hoạt động của linh mục.
3.2 Các tu sĩ đang hoạt động trong giáo xứ
Trong Giáo luật đã nói rằng: Bề trên dòng tu và các tu đoàn tông đồ phải lo dạy giáo lý cách chuyên cần trong các nhà thờ, trường học và các cơ sở khác đã được uỷ thác cách nào đó cho mình. (CIC 778).
Ước mong các tu sĩ, ngoài việc sống theo linh đạo riêng của Hội Dòng với những hoạt động có tính cách chuyên biệt, thì cũng cần phải được học tập và trau dồi về mục vụ huấn giáo, để trong mọi nơi mọi lúc và mọi hoàn cảnh, luôn sẵn sàng dạy giáo lý như là những giáo lý viên chuyên nghiệp và có khả năng cộng tác với các linh mục để đào tạo các giáo lý viên giáo dân. Mọi thành phần trong cộng đoàn giáo xứ cần giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để các tu sĩ dạy giáo lý và hoạt động giáo lý được dễ dàng và có hiệu quả.
3.3 Các thành phần trong giáo xứ hỗ trợ các cha mẹ trong việc dạy giáo lý gia đình
Nếu cha mẹ hoặc những người thay quyền cha mẹ và những người đỡ đầu có bổn phận lấy lời nói và gương lành huấn luyện đức tin cho con cái và dạy chúng sống đời sống Kitô giáo (CIC 774), thì các cá nhân và các hội đoàn cũng phải đặc biệt quan tâm đến các bậc cha mẹ qua những cuộc tiếp xúc cá nhân hoặc những cuộc gặp gỡ chung, những khoá học hỏi và cả việc dạy giáo lý người lớn dành cho các bậc cha mẹ, hầu giúp họ hoàn thành nhiệm vụ của mình, một nhiệm vụ rất tế nhị hiện nay, đó là giáo dục đức tin cho con cái. Điều này lại càng cấp bách hơn nữa trong những nơi mà xã hội không cho phép hoặc làm cho việc tự do giáo dục đức tin thêm khó khăn. (DGC 227)
Để hỗ trợ cho công việc này, ước mong, ít là trong giáo phận, cần biên soạn một Sách giáo lý gia đình với nội dung căn bản và các phương pháp sư phạm cần thiết, được trình bày một cách đơn sơ, dễ hiểu, để hỗ trợ cho các cha mẹ khi hướng dẫn và dạy giáo lý cho con cái. Giáo lý này được tiếp nối trong tiến trình giáo lý phổ thông sẽ được dạy tại các lớp giáo lý của giáo xứ.
- CỘNG ĐOÀN GIÁO XỨ VỚI SINH HOẠT GIÁO LÝ
Không nghi ngờ gì nữa, cộng đoàn giáo xứ được mời gọi để trở thành một mái ấm gia đình, huynh đệ, và niềm nở đón tiếp, nơi mà người Kitô hữu ý thức mình là Dân Thiên Chúa (CT 67c); là nơi thường xuyên cho tín hữu qui tụ lại để được lớn lên trong đức tin, để sống mầu nhiệm hiệp thông với Hội Thánh và tham gia vào sứ mạng của Hội Thánh[10].
4.1 Đối với việc dạy và chuẩn bị địa điểm dạy giáo lý
Cộng đoàn giáo xứ cần cầu nguyện cho công cuộc huấn giáo, gia tăng và thích nghi các địa điểm dạy giáo lý tùy theo khả năng và lợi ích[11].
Ước mong mỗi giáo xứ đều có những nơi dạy giáo lý ổn định, không bị sách nhiễu bởi bầu khí ồn ào chung quanh; những phòng học giáo lý được trang bị đầy đủ tranh ảnh, bảng phấn, phương tiện nghe nhìn; được một đội ngũ giáo lý viên có thực lực và nghiêm túc giảng dạy.
4.2 Đối với giáo lý viên và các sinh hoạt giáo lý
Cộng đoàn giáo xứ cần quan tâm đến việc bồi dưỡng và khích lệ họ, nhất là những người có hoàn cảnh khó khăn; thăm viếng các lớp giáo lý; cổ võ việc học giáo lý với những khích lệ đặc biệt hay định kỳ cho các học viên học giáo lý xuất sắc; hỗ trợ vật chất cho các sinh hoạt giáo lý như: chương trình đố vui, thi kể chuyện Chúa Giêsu, tham quan, cắm trại, văn nghệ, khai giảng năm học giáo lý và tổng kết cuối khóa giáo lý…
4.3 Đối với những em thiếu nhi có hoàn cảnh đặc biệt
Có cha mẹ rối hoặc hôn nhân khác đạo, khô khan nguội lạnh, nghèo khó, neo đơn, xa nhà thờ, không có điều kiện hoặc gặp khó khăn trong việc ghi danh theo học các lớp giáo lý, Ban Mục vụ giáo xứ, các đoàn thể Công giáo Tiến hành, các nhóm tông đồ, cần quan tâm gặp gỡ, tạo tình thân, trao đổi, động viên và tạo điều kiện để các em được học giáo lý và tìm mọi cách để đưa các em tới lớp giáo lý. Mặt khác, cộng đoàn tiếp tay với các giáo lý viên để tìm cách giải quyết những trường hợp cá biệt nơi một số các em học giáo lý như: phá phách, thiếu đạo đức, trốn học giáo lý…
4.4 Đối với các dự tòng
Rất mong các linh mục, tu sĩ và các giáo lý viên trong cộng đoàn cần dạy giáo lý cho họ một cách kỹ lưỡng; thanh lọc những ý hướng không ngay lành nơi họ; làm gương và dạy cho họ biết gặp gỡ Chúa qua kinh nguyện, qua công việc và qua việc cầu nguyện cá nhân; chuẩn bị thích đáng cho việc lãnh nhận các bí tích.
4.5 Đối với các tân tòng
Cần quan tâm đặc biệt, bởi vì hơn ai hết, hạt giống đức tin được gieo vào thửa ruộng tâm hồn của họ trong ngày lãnh bí tích Rửa Tội mới còn đang chớm nở. Nếu không tiếp tục chăm sóc cẩn thận, nó sẽ không lớn lên được và sẽ sớm lụi tàn. Việc năng gặp gỡ cá nhân, tháp tùng để giúp họ sống đạo tốt; tiếp tục bồi dưỡng giáo lý cho họ; tổ chức quy tụ định kỳ để lắng nghe những băn khoăn, nguyện vọng của họ và tìm cách giúp đỡ họ, luôn là điều cần thiết. Có nơi đã tổ chức họp mặt các tân tòng vào dịp lễ Hiển Linh mỗi năm. Trách nhiệm này thuộc về cộng đoàn, trong đó có các linh mục, tu sĩ và mọi thành phần giáo dân, đặc biệt là về phía những người đỡ đầu, những thân nhân có đạo và các nhóm tông đồ giáo dân.
Để hỗ trợ cho việc chăm sóc các dự tòng và tân tòng, thiết tưởng cần biên soạn một sách giáo lý dự tòng phù hợp với trình độ dân trí và tâm thức của một người khác tôn giáo hoặc không có đạo có thể hiểu được, chấp nhận được những lẽ đạo và những chân lý đức tin của Kitô giáo. Sau đó, cần biên soạn một cuốn giáo lý khác dành cho những tân tòng để giúp họ hiểu biết về Chúa và đạo một cách sâu xa hơn, hầu niềm tin của họ được củng cố và thêm vững chắc.
ĐỂ KẾT
Hội Thánh sẽ đi về đâu nếu việc huấn giáo không được quan tâm đúng mức? Việc dạy giáo lý sẽ đi về đâu nếu không được cộng đoàn tích cực hỗ trợ? Ước mong mọi thành phần dân Chúa càng ngày càng ý thức hơn bổn phận, trách nhiệm của mình trong cộng đoàn và trong công cuộc dạy giáo lý mà Hội Thánh luôn coi là một trong những nhiệm vụ tối quan trọng của mình[12].
__________
[1] THÁNH BỘ GIÁO SĨ, Hướng dẫn tổng quát việc dạy giáo lý 1997 (Bản dịch của UBGLĐT), NXB Phương Đông, 2008, s. 253.
[2] Nt., 254.
[3] GIOAN PHAOLO II, Catechesi Tradendae, 67.
[4] VIỆN NGÔN NGỮ HỌC, Từ điển tiếng Việt, NXB Khoa Học Xã Hội, 1994, trang 205 & TỪ ĐIỂN PHÁP VIỆT, Fahasa, 2002, trang 353 & Le ROBERT, Dictionnaire de la langue Française, Paris 1998, tr. 250.
[5] OLIVIER de la BRÓSSE, Dictionnaire de la Foi Chrétienne, 2006, tr.184.
[6] John A.HARDON, S.J., Từ điển Công giáo phổ thông, NXB Phương Đông, 2008, tr.100.
[7] Emilio ALBERICH, Les Fondamentaux de la catéchèse , Novalis Lumen vitae, 2006, p.279-283.
[8] THÁNH BỘ GIÁO SĨ, Hướng dẫn tổng quát việc dạy giáo lý 1997 (Bản dịch của UBGLĐT), NXB Phương Đông, 2008, s. 220.
[9] GIOAN PHAOLO II, Catechesi Tradendae, 24.
[10] GIOAN PHAOLÔ II, Tông huấn Giáo Hội tại Á châu, s. 25.
[11] Nt., s. 67.
[12] GIOAN PHAOLO II, Catechesi Tradendae, 1.
Trích Tập san HiệpThông / HĐGM VN, số 89 (tháng 7 & 8 năm 2015)
Lm. Vinh Sơn Nguyễn Văn Thanh
2020
10 bài học tìm lại yêu thương
10 bài học tìm lại yêu thương
Lần thứ 3 đến Việt Nam, TS Menis Yousry đã “tiết lộ” bí mật để có một mối quan hệ tốt đẹp nằm ở 10 nguyên lý: Hạnh phúc, sự nguyên bản, kỳ vọng, sự an toàn, sự chấp nhận, không kiểm soát, tôn trọng, sự tri ân, trách nhiệm, sự cân bằng…
Nhận ra và bỏ đi các suy nghĩ, kinh nghiệm xưa cũ trói buộc mình, học được cách cảm thông với quá khứ của mình, cảm thông với bản thân và với mọi người xunh quanh… Đó là những điều mà TS Menis mong muốn ở mỗi người.
Dưới đây là cuộc trò chuyện của TS Menis trong buổi gặp gỡ do Essence Việt Nam tổ chức, nhân dịp ông sang Việt Nam tháng 1 vừa qua.
Hãy tin rằng thế giới này có thể hạnh phúc mà không có bạn
Nhiều khi sự tiếp xúc và va chạm trong cuộc sống khiến tôi cảm thấy căng thẳng và bế tắc, cảm thấy không đủ tình yêu dành cho người xung quanh để tạo nên mối quan hệ tốt đẹp.
Nhưng tôi vẫn mong mình mở rộng trái tim để đón nhận tình yêu thương, và có thể sử dụng tình yêu thương của chính mình để mang đến những điều tốt đẹp hơn cho mọi người. Có cách nào đó để tôi thực hiện được điều này không, thưa ông?
– Nếu bạn nhận ra rằng thế giới này có thể hạnh phúc được mà không có bạn, thì bạn sẽ được tự do.
Bạn không phải chịu trách nhiệm cho hạnh phúc hay sự đau khổ của người khác. Bạn chỉ có trách nhiệm cho chính hạnh phúc của mình, và chỉ cho bản thân mình mà thôi.
Cũng như những phụ huynh cũng không phải chịu trách nhiệm cho hạnh phúc của con mình. Nếu hiểu được điều này, mình sẽ hạnh phúc.
Chúng ta đang cố gắng làm người khác hạnh phúc, bởi vì chúng ta sợ lỡ mà họ giận mình hay họ không ưa mình.
Đừng có lo cảm nhận của của người khác như thế nào. Lúc nào chúng ta cũng có lựa chọn về cảm xúc của mình. Ai cũng đang đưa ra lựa chọn của mình về cảm xúc. Tôi hy vọng bạn có thể hiểu được điều này.
Lại là một câu hỏi khác về tình yêu thương: Tôi không thể thể hiện được tình yêu thương đối với gia đình, người thân, dù tôi rất muốn. Vậy tôi phải làm thế nào để thay đổi?
– Hành vi của bạn là do bạn học từ người khác.
Nếu được nuôi nấng bởi một người không biết cách thể hiện tình yêu thương, thì bạn sẽ học cách không thể hiện tình yêu thương.
Nếu như muốn thay đổi bất cứ một hành vi nào, hãy quan sát chính mình: Tại sao mình lại làm những điều mình không thích? Và hãy quan sát điều đó với tình yêu thương.
Và khi đang làm điều bạn không muốn đó, hãy quan sát chính bạn đang làm điều đó với tình yêu thương.
Tất cả các bài học chỉ đến từ một thứ, và một thứ duy nhất mà thôi: Đó chính là tự quan sát bản thân.
Và khí bạn ý thức, quan sát bản thân mình, bạn có thể có ý thức về sự lựa chọn. Bởi khi bạn không ý thức được việc mình đang làm, bạn sẽ không chọn lựa được.
Tức giận là sự lựa chọn, hạnh phúc cũng là lựa chọn
Sự khác biệt về tính cách, giá trị sống có ý nghĩa thế nào đối với hai con người trong việc lập ra một gia đình, thưa ông? Hay là, hai con người với tính cách, giá trị sống, nền văn hóa khác nhau vẫn có thể lấy nhau và sống hạnh phúc?
– Không có hai người nào trên thế giới này có giá trị giống nhau cả, giống như vân tay của các bạn vậy.
Một mối quan hệ tốt đẹp khi bạn có thể khiến hai giá trị khác biệt cùng chung sống với nhau.
Nhưng thường chúng ta không làm được như thế bởi chính chúng ta cũng không biết giá trị của mình, không biết giá trị sống của đối tác, và cũng không trao đổi với nhau về giá trị sống của bản thân.
Tiến sỹ Menis Yousry (sinh ra tại Ai Cập, đã chuyển tới London, Anh từ năm 1974) được coi là một trong những người có uy tín nhất trong lĩnh vực phát triển bản thân, tâm lý trị liệu cho cuộc sống gia đình và các mối quan hệ.
Ông dành thời gian hơn 20 năm qua để phát triển và hoàn thiện các khóa học phát triển tính cách với phương pháp độc đáo của mình. |
Công việc của các bạn là phải suy nghĩ xem giá trị cao nhất và kém quan trọng nhất của bạn là gì. Giá trị là niềm tin, định kiến của bản thân mỗi người. Mình cần phải tôn trọng giá trị, niềm tin của đối tác, bởi vì họ không thể làm gì khác, và mình cũng tương tự như họ.
Nếu bạn rất thông minh, bạn có thể khiến hai giá trị mâu thuẫn sống hài hòa với nhau. Và đây chính là nghệ thuật của sự thương thuyết. Khi bạn muốn thương thuyết, bạn phải làm từ sớm, trước khi bạn đi theo một hướng nào đó.
Nhưng hầu như mọi người đều chờ đến lúc sự đổ vỡ đã diễn ra mới thương thuyết. Khi đó đã quá muộn, trừ khi bạn là người rất mạnh mẽ để chấp nhận tình huống đó.
Chúng ta phải cải thiện chính mình.
Tuy nhiên, cũng sẽ có một vài giá trị mình không thể nào chấp nhận được, không phù hợp với mình. Vì vậy, bạn cần phải thành thật với bản thân.
Có những người than thở rằng ở gần chồng họ luôn cảm thấy tức giận, nhưng xa thì nhớ. Họ biết những gì anh ta nói đều đúng, nhưng không thể vào tai. Vậy phải làm thế nào để thay đổi tình trạng này?
– Rất thú vị. Tôi khẳng định bạn đó đã có sự kết nối với chồng.
Một trong những lý do khiến người ta nhớ nhau là mối quan hệ đã có sẵn, và mình không thể nào chia cắt nhau được, bởi vì người đó cho mình sự an toàn.
Chúng ta tức giận với người mà chúng ta có cảm giác an toàn, bởi đó là tình yêu được ẩn sâu.
Nhưng nếu bạn đó cứ tiếp tục như thế này, và nếu anh ấy không kiên nhẫn đủ, anh ấy sẽ hủy hoại mối quan hệ này.
Nếu bạn đang tức giận một điều gì đó không liên quan đến người đang đứng trước mặt bạn, và người ta nghĩ rằng họ không làm gì khiến bạn tức giận, tôi phải nói với bạn điều này: Tức giận là sự lựa chọn. Hạnh phúc cũng là sự lựa chọn. Và bạn có lựa chọn ở trong từng khoảnh khắc bạn sống trên thế gian này.
Nhưng hầu hết chúng ta đang mang những vấn đề chưa được giải quyết trong mình.
Trong trường hợp này, để tôi đoán, có thể điều khiến bạn mang nỗi tức giận liên quan đến sự tôn trọng. Nghĩa là sự tôn trọng đàn ông.
Tôn trọng ư?
– Tôn trọng người yêu thương mình là việc rất khó làm, đặc biệt từ phía phụ nữ. Bởi vì, thường đàn ông hay đối xử tệ bạc với phụ nữ. Nó là tâm lý chung của chúng ta – tâm lý cộng dồn từ rất nhiều thế hệ trước đó.
Định kiến đàn ông phải mạnh mẽ hơn phụ nữ. Nhưng “không may” là bây giờ phụ nữ lại mạnh mẽ hơn nhiều rồi.
Bên cạnh đó, đàn ông và phụ nữ yêu theo cách khác nhau. Đàn ông yêu bằng cách bảo vệ, phụ nữ yêu bằng cách kết nối.
Người đàn ông không được tôn trọng không thể nào yêu thương được. Trong khi đó, người phụ nữ không yêu thương được không thể nào tôn trọng được.
Các bạn không nhất thiết phải tin tất cả những gì tôi nói, nhưng công việc của người đàn ông là phục vụ gia đình họ. Và công việc của người phụ nữ là cho phép anh ấy được phục vụ cô ấy.
Đã đến thời điểm chúng ta thay đổi tất cả mọi thứ, bằng cách tôn trọng lẫn nhau.
Hãy buông tay con ra
Khi con tôi tập một môn thể thao nguy hiểm, tôi đã thương lượng cháu phải giữ được an toàn. Nhưng tôi thấy sự an toàn của chính tôi bị đe dọa, bởi mỗi khi đi tập về, cháu lại bảo mẹ ơi con đau chân, con toét chân… Nhiều khi biết con đi tập tôi không thể làm được gì nữa. Điều này đe dọa cuộc sống của tôi, sự kỳ vọng của tôi đối với con, bởi đó là hạnh phúc của tôi.
Tôi phải cân bằng lại như thế nào, khi đây là đam mê của con?
– Đây là điều chúng ta làm: Đó là bạn chẳng làm gì được.
Là những người làm cha mẹ, chúng ta yêu thương, dẫn dắt, định hướng cho các con. Khi các con còn nhỏ, mình có thể kiểm soát được. Nhưng khi chúng lớn hơn một chút, mình sẽ không thể kiểm soát. Bây giờ, mình chỉ có thể yêu thương, dẫn dắt, hỗ trợ con, và buông bỏ.
Có thể bạn nói rằng bạn biết phải buông bỏ, nhưng không làm dược.
Đây là bài học rất lớn cho tất cả những người làm cha mẹ. Sẽ rất khó chấp nhận cho tất cả chúng ta khi không thể kiểm soát được việc con sẽ trở thành người như thế nào, làm cái gì.
Chúng ta nghĩ con là của mình, nhưng con có ước mơ khác so với mình nghĩ. Một vài trong số chúng ta không thực hiện được ước mơ của mình sẽ cố gắng khiến con mình thực hiện.
Và tôi đoán con trai của bạn muốn đi theo hướng ngược với mong muốn của bạn, bởi nó muốn tìm ra nơi chốn riêng của nó trên thế giới này, cho chính nó.
Bố mẹ, hay con cái, đều không thuộc về sở hữu của chúng ta. Họ thuộc về cuộc sống này nói chung, chứ không về bất cứ một ai.
Bài học khó nhất của chúng ta là: Hãy chỉ sống với ước mơ của chính mình mà thôi. st