Làm chứng cho Chúa trong bối cảnh khủng hoảng môi sinh thời đại dịch Covid-19

LÀM CHỨNG CHO CHÚA TRONG BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG MÔI SINH THỜI ĐẠI DỊCH COVID-19

Lm. Giuse Bùi Công Trác

Mục lục DẪN NHẬP I. LẮNG NGHE THẾ GIỚI ĐANG THAN KHÓC II. VÀI SUY NGHĨ VỀ NGUỒN GỐC ĐẠI DỊCH COVID-19      Khủng hoảng môi sinh do đại dịch gây ra III. GIÁO HỘI CÔNG GIÁO TRONG CƠN ĐẠI DỊCH      1. Sử dụng các phương tiện truyền thông để loan báo Tin Mừng      2. Canh tân đời sống cầu nguyện      3. Tình liên đới trong đại dịch      4. Làm chứng cho Chúa bằng các hoạt động bác ái      5. Dấn thân hỗ trợ ngành y tế TẠM KẾT

DẪN NHẬP

Chúng ta đang đối diện với đại dịch Covid-19, một cuộc khủng hoảng toàn cầu gây kinh hoàng và lo lắng. Kinh hoàng vì virus Corona đang hoành hành gần như khắp các quốc gia trên thế giới khiến số người nhiễm bệnh và tử vong không ngừng gia tăng. Lo lắng vì đại dịch đã tác động một cách tiêu cực đến mọi mặt của đời sống con người, kéo theo hàng loạt khủng hoảng trong nhiều lãnh vực: chính trị, kinh tế, xã hội, môi trường…

Khởi đi từ những gợi ý trong Thông điệp Laudato Si’, Đức giáo hoàng Phanxicô mời gọi chúng ta hãy lắng nghe tiếng than khóc của trái đất và tiếng rên siết của những người bị bỏ rơi, đồng thời, dấn thân chăm sóc ngôi nhà chung, bằng việc suy tư và hành động “cho một nền sinh thái học toàn diện và cho sự phát triển toàn vẹn của nhân loại”.[1] Lắng nghe, suy tư và dấn thân hành động là những từ khóa được Đức Thánh Cha gợi ý trong Thông điệp Laudato Si’ cũng được nhắc lại trong bài viết này để phác thảo đôi nét chấm phá bức tranh làm chứng cho Chúa trong bối cảnh khủng hoảng môi sinh thời đại dịch.

I. LẮNG NGHE THẾ GIỚI ĐANG THAN KHÓC

Trong Thông điệp Laudato Si’, Đức Phanxicô mời gọi chúng ta lắng nghe tiếng than khóc của Mẹ Trái Đất,[2] vì con người chẳng những đã sử dụng thiếu trách nhiệm mà còn lạm dụng của cải vật chất Thiên Chúa ban tặng[3] khi gây ra biến đổi khí hậu, tàn phá thiên nhiên, gây ô nhiễm chẳng những nguồn nước, đất đai mà còn không khí và sự sống… Đó là một tội ác, vì khi chống lại thế giới tự nhiên, con người chống lại chính mình và Đấng Tạo Thành.[4]

Cuộc khủng hoảng môi trường do chính con người tạo ra càng ngày càng ảnh hưởng tiêu cực đến mọi mặt của đời sống xã hội. Tình trạng này càng ngày càng tồi tệ với nền văn hóa loại trừ và vứt bỏ,[5] việc suy giảm phẩm chất đời sống con người và suy thoái xã hội,[6] lối sống thực dụng và tiêu thụ, chủ nghĩa cá nhân và coi con người là trung tâm.[7]

Trong nhãn quan ấy, một nền thần học môi sinh giúp chúng ta có một cái nhìn toàn diện về thiên nhiên như một thiện ích chung, là gia sản của toàn thể nhân loại,[8] về mối liên hệ mật thiết giữa con người với Thiên Chúa và với môi sinh,[9] và về trách nhiệm của mỗi người để bảo vệ gia sản đã được Thiên Chúa trao ban. Trong chiều hướng ấy, để bảo vệ, phát triển và hoàn thiện môi trường sinh thái, cần đưa con người trở lại đúng vị trí và nhấn mạnh vai trò của Người Cha – Đấng Tạo Hóa và chỉ mình Người làm chủ thế giới này.[10] Một nền sinh thái học toàn diện và bền vững phải được xây dựng trên nền tảng tôn trọng phẩm giá con người, dấn thân cho công ích, quan tâm đến những người nghèo nhất và bảo đảm chất lượng cuộc sống con người. Với các tổ chức chính trị, xã hội hay tôn giáo, hai yếu tố cần thiết là việc đối thoại cách chân thành, minh bạch, đồng thời cùng nhau hợp tác hành động bằng những chiến lược phù hợp. Bên cạnh đó, cần giáo dục để mọi người thay đổi não trạng cũ và dấn thân xây dựng một lối sống mới, lối sống hiệp thông với Thiên Chúa, với tha nhân và với toàn thể thụ tạo và thiên nhiên.

II. VÀI SUY NGHĨ VỀ NGUỒN GỐC ĐẠI DỊCH COVID-19

Khi dịch Covid bùng phát vào cuối tháng 11 năm 2019 tại Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc,[11] không ai ngờ rằng đại dịch sẽ nhanh chóng tác động đến mọi mặt của đời sống xã hội khiến kinh tế toàn cầu chao đảo, thị trường tài chính biến động, tỷ lệ nghèo đói và thất nghiệp cao chưa từng có trong lịch sử… Ban đầu, các nhà khoa học rất lạc quan vì cho rằng virus Corona ổn định, ít đột biến nhanh nên việc điều trị sẽ không quá khó khăn. Tuy nhiên trên thực tế, virus Corona đã khiến các nhà khoa học đau đầu với những biến thể càng ngày càng mạnh và nguy hiểm hơn.

Theo các nhà khoa học, biến thể SARS-Cov-2 được phân làm ba loại:

– Biến thể đáng quan tâm với các loại: Iota, Kappa, Eta, Lambda và Mu;

– Biến thể đáng lo ngại với các loại: Alpha, Beta, Gamma, Delta và Omicron;

– Biến thể có hậu quả nghiêm trọng: các nhà khoa học chưa ghi nhận biến thể nào.

Tại Việt Nam, trong đợt dịch bùng phát lần thứ 4, biến thể Delta đã làm mưa làm gió khắp nước, gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh phía Nam.

Về nguồn gốc, phần lớn các nhà khoa học cho rằng virus bắt nguồn từ dơi và lây sang người thông qua một vật chủ trung gian, song vẫn chưa xác định vật chủ đó là gì. Giả thuyết thứ hai cho rằng virus bị rò rỉ từ phòng thí nghiệm, cụ thể là Viện Virus học Vũ Hán. Những cuộc tranh luận này vẫn chưa có hồi kết, bất chấp những cuộc điều tra của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hay truy lùng của tình báo một số quốc gia. Như thế, khủng hoảng đại dịch Covid có thể mang màu sắc chính trị nếu virus không bắt nguồn từ nguồn gốc tự nhiên.

Trong Thông điệp Laudato Si’, Đức Thánh Cha Phanxicô đã trích lại lời của Đức thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II về các loại vũ khí hóa học, vi sinh và sinh học sẽ gây ra chiến tranh tàn phá môi trường: “Bất chấp các thỏa thuận quốc tế ngăn cấm chiến tranh hóa học, vi trùng và sinh học, thực tế trong phòng thí nghiệm, người ta vẫn tiếp tục nghiên cứu và phát triển các loại vũ khí tấn công mới có thể làm thay đổi sự cân bằng tự nhiên”.[12] Như thế, nếu giả thuyết virus Corona được nghiên cứu như một vũ khí sinh học thì việc rò rỉ virus ra môi trường tự nhiên là một thảm họa, chẳng những cho sinh thái mà còn cho tương lai của con người trên trái đất. Nơi khác, Đức Thánh Cha nói đến năng lượng nguyên tử, công nghệ sinh học, công nghệ thông tin, kiến thức về ADN đem lại cho con người sức mạnh vô song và ngài chất vấn: “Tất cả sức mạnh này nằm trong đôi tay ai và sẽ có kết cục thế nào? Thật khủng khiếp khi một bộ phận nhân loại đang sở hữu sức mạnh ấy”.[13]

Cuộc tranh luận về nguồn gốc của virus Corona chưa có hồi kết, nhưng những tác hại do đại dịch gây ra đang ảnh hưởng trên nhiều lãnh vực trong đời sống xã hội khiến chúng ta phải để tâm suy nghĩ.

Khủng hoảng môi sinh do đại dịch gây ra

Đại dịch Covid-19 đã làm thay đổi thế giới và ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường sinh thái, cả mặt tích cực lẫn tiêu cực. Những tác động này sẽ còn ảnh hưởng thế giới trong một thời gian dài, ngay cả khi đại dịch chấm dứt.

Tác động trước hết là đại dịch ảnh hưởng đến cách chúng ta sống và làm việc. Lối sống náo nhiệt với nhiều mối tương quan trước kia được thay thế bằng lối sống khép kín, lo âu và căng thẳng. Thế giới như một ngôi làng toàn cầu với những mối tương quan cởi mở và thân thiện nay được thay thế bằng những cụm từ “phong tỏa”, ‘“cách ly”, ““giãn cách xã hội”, “đóng cửa biên giới”… những cụm từ hiếm khi được sử dụng trước khi đại dịch bùng phát. Theo các nhà tâm lý học, về lâu dài, khi các mối tương quan xã hội bị hạn chế, con người dễ bị căng thẳng, lo âu, hay rối loạn tâm thần, trầm cảm.

Khi thực hiện phong tỏa hay giãn cách xã hội, chất lượng môi trường được cải thiện theo chiều hướng tích cực: không khí trong lành hơn, tỷ lệ lượng khí thải carbon dioxide trở về con số lý tưởng, nồng độ bụi mịn trong không khí không còn là mối nguy cơ đối với sức khỏe con người nữa, mức độ ô nhiễm tiếng ồn thấp chưa từng có, suy giảm hiệu ứng nhà kính. Tuy nhiên, những chỉ số lý tưởng này chỉ mang tính cách tạm thời, vì khi hết giãn cách xã hội, chấm dứt phong tỏa, mọi sự sẽ trở lại như trước kia, có khi còn tệ hơn trước.

Đại dịch Covid-19 là cuộc khủng hoảng toàn cầu, tác động đến nhiều lãnh vực. Khi dịch bệnh lan rộng đến đâu thì hệ thống sản xuất, kinh doanh và lưu thông hàng hóa bị đứt gãy đến đó, dẫn đến các chuỗi cung ứng bị gián đoạn. Đây là một trong những tác nhân gây nên khủng hoảng và suy thoái kinh tế, kéo theo số người thất nghiệp gia tăng, tình trạng nghèo đói và bất bình đẳng xã hội càng nghiêm trọng. Theo dự đoán của các nhà kinh tế, do ảnh hưởng của đại dịch, tăng trưởng thế giới sẽ tiếp tục suy giảm, dẫn đến suy thoái kinh tế toàn cầu còn nghiêm trọng hơn cả cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008-2009, với nhiều hệ lụy và nợ xấu gia tăng tại nhiều quốc gia.

Một tác động tiêu cực đến môi trường được kể đến trong thời gian hạn chế đi lại và giãn cách xã hội là việc gia tăng sử dụng nhựa và các sản phẩm sử dụng một lần. Bên cạnh đó, trong thời đại dịch, các doanh nghiệp áp dụng các biện pháp sản xuất và tiêu thụ không bền vững cũng góp phần ảnh hưởng đến môi trường trong thời gian dài. Những vấn đề này có liên hệ cách nào đó với nền văn hóa vứt bỏ mà Đức Phanxicô đề cập đến trong Thông điệp Laudato Si’.[14]

Trong lãnh vực dự phòng và chữa trị, nếu dịch lây lan nhanh với số người bị nhiễm lớn thì hệ thống y tế, ngay tại các nước giàu có và phát triển, sẽ trở nên quá tải, gây khủng hoảng y tế trầm trọng. Những nước nghèo hay đang phát triển, với hệ thống y tế và tiềm lực hạn chế, sẽ khó có thể đương đầu khi dịch bùng phát mạnh. Một vấn đề khác cũng làm đau đầu chính quyền các quốc gia là việc xử lý nguồn rác thải y tế bị nhiễm virus vì là nguồn lây nhiễm đe dọa trực tiếp đến môi trường sống của con người. Chẳng hạn tại thành phố Hồ Chí Minh, rác thải y tế từ các bệnh viện điều trị Covid-19, khu cách ly, bệnh viện dã chiến… trong thời gian cao điểm chống Covid là rất lớn, lên đến cả trăm tấn mỗi ngày, chưa kể khối lượng lớn rác y tế tại các cơ sở y tế địa phương và F0 tại nhà.

Covid-19 được xếp vào bệnh truyền nhiễm nhóm A, nên việc xử lý thi thể người bị nhiễm bệnh được thực hiện với quy trình nghiêm ngặt nhằm hạn chế tối đa nguồn lây nhiễm và không ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống của con người. Thông thường, việc diệt khuẩn, khâm liệm và hỏa táng hay mai táng được thực hiện càng sớm càng tốt, trong vòng 24 giờ kể từ khi người bệnh tử vong. Khi số ca tử vong quá nhiều sẽ gây ra khủng hoảng trong quy trình xử lý. Trong trường hợp này, có khi tử thi bị lưu giữ một thời gian dài hay được xử lý thiếu chặt chẽ ảnh hưởng đến môi trường và có nguy cơ gây lây nhiễm trong cộng đồng. Bên cạnh đó, còn phải kể đến việc khan hiếm quan tài, thiếu nhân viên mai táng và nhiều vấn đề khác phát sinh trong quá trình xử lý, khiến cho khủng hoảng này chưa có hồi kết.

III. GIÁO HỘI CÔNG GIÁO TRONG CƠN ĐẠI DỊCH

Chỉ sau vài tháng từ khi ca bệnh đầu tiên được phát hiện tại Vũ Hán, virus Corona mau chóng lây lan và hoành hành tại nhiều quốc gia. Ca nhiễm đầu tiên tại Hoa Kỳ vào ngày 21 tháng Giêng năm 2020, tại Việt Nam ngày 23 tháng Giêng, tại Ý ngày 31 tháng Giêng, tại Vatican ngày 05 tháng 03 năm 2020… Đứng trước mối nguy hiểm, nhiều nước phải áp đặt lệnh phong tỏa nghiêm ngặt nhằm cắt đứt nguồn lây nhiễm. Ngày 23 tháng Giêng năm 2020, chính quyền Trung Quốc phong tỏa toàn bộ thành phố Vũ Hán. Ngày 09 tháng 03 năm 2020, Thủ tướng nước Ý, Giuseppe Conte ra sắc lệnh phong tỏa toàn quốc. Ban chiều cùng ngày, Hội đồng Giám mục Ý đã ra thông báo về việc ngưng toàn bộ thánh lễ trên khắp nước Ý, từ ngày 10 tháng 03 đến ngày 03 tháng 04 để ngăn ngừa virus Corona lây lan. Cứ như thế, hết nước này đến nước khác, chính quyền dân sự thực hiện các biện pháp phong tỏa, giãn cách xã hội. khiến cho các sinh hoạt, từ đời sống xã hội đến tôn giáo, đều bị đảo lộn, gián đoạn hay hạn chế. Nếu nhìn dưới con mắt đức tin, dịch Covid-19 như một dấu chỉ thời đại nhắc nhớ rằng thế giới này đang bị bệnh, nên cần phải được chữa lành.

Khi cả thế giới đang hoang mang lo lắng, chiều thứ Sáu ngày 27 tháng 03 năm 2020, Đức Thánh Cha Phanxicô đã chủ sự giờ cầu nguyện nài xin Chúa gìn giữ nhân loại trước sức tàn phá kinh hoàng của virus Corona. Hình ảnh Đức Thánh Cha cầu nguyện trong Quảng trường thánh Phêrô trống vắng vừa minh chứng đại dịch đã tác động mạnh mẽ thế nào trong đời sống phụng vụ và mục vụ của Giáo hội, vừa là một lời mời gọi mở ra để nên chứng tá trong thế giới, “để đồng hành, nâng đỡ niềm hy vọng, trở thành dấu chỉ hiệp nhất… xây những cây cầu, phá vỡ những bức tường, và gieo rắc những hạt giống hòa giải”.[15]

1. Sử dụng các phương tiện truyền thông để loan báo Tin Mừng

Khi các sinh hoạt phụng vụ và mục vụ bị hạn chế, Giáo hội đã sử dụng các phương tiện truyền thông để truyền tải Tin Mừng cứu độ, nâng đỡ đức tin đoàn chiên và giúp họ vượt thắng cuộc khủng hoảng. Trên khắp thế giới, nhiều linh mục đã sử dụng các phương tiện truyền thông và mạng xã hội để cử hành thánh lễ, chia sẻ Lời Chúa hay dạy giáo lý. Trong các tình huống ngoại thường hay đặc thù như trong thời dịch bệnh, nếu sử dụng các phương tiện kỹ thuật trực tuyến và truyền thông xã hội theo đúng chỉ dẫn của huấn quyền, sẽ là cách thế hữu hiệu giúp người tín hữu kín múc dồi dào ân sủng từ suối nguồn Thánh Thể và nâng đỡ họ trong cơn thử thách gian nan. Tại Việt Nam, các giáo phận đều tổ chức thánh lễ trực tuyến, thậm chí cả các thánh lễ bằng tiếng nước ngoài, thánh lễ cho thiếu nhi, chầu Thánh Thể hay lần chuỗi trực tuyến.[16] Ngược lại, nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng thì việc dâng lễ hay cử hành phụng vụ trực tuyến có thể sẽ làm mất đi phần nào tính linh thánh của cử hành phụng vụ và không đem lại ơn ích thiêng liêng liêng cho người tham dự.[17]

Trong thời đại công nghệ thông tin, khi xã hội bị phong tỏa, thì các phương tiện truyền thông lại là nơi nối kết mọi người. Trong chiều hướng ấy, Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng mời gọi: “Những ngày tháng này, hơn lúc nào hết, chúng ta cần sự hiệp thông cụ thể với nhau. Quý cha và cộng đoàn giáo xứ, các đoàn thể, hãy sử dụng mạng xã hội để kết nối, chia sẻ thông tin, khích lệ nâng đỡ nhau. Mỗi người hãy là dụng cụ cho lòng thương xót của Chúa, hãy là môi miệng của Chúa, đôi tay đôi chân của Chúa”. [18]

Khi tình trạng phong tỏa kéo dài, thiệt hại về đức tin sẽ rất lớn, chẳng hạn tại Việt Nam, dựa vào con số truy cập trên trang Youtube của các giáo phận, số người tham dự thánh lễ trực tuyến ngày thường, nhất là ngày Chúa nhật, không cao nếu so sánh với tổng số giáo dân trong giáo phận. Bên cạnh đó, sinh hoạt giáo lý của giới trẻ và thiếu nhi bị gián đoạn cũng ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống đức tin của các em. Trong bối cảnh ấy, có giám mục mời gọi quý cha trong giáo phận cùng suy nghĩ cách thế nào giúp nâng đỡ đời sống đức tin cho Dân Chúa, cách riêng cho thiếu nhi và giới trẻ, khi các sinh hoạt phụng vụ và mục vụ vẫn chưa trở lại bình thường.

2. Canh tân đời sống cầu nguyện

Tại giáo xứ, các sinh hoạt mục vụ đầy ắp trước kia nay bị xáo trộn vì dịch bệnh. Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng nhắn nhủ các linh mục: “Quý cha hãy sử dụng thời gian giãn cách xã hội này như một cơ hội quý báu để canh tân đời sống nội tâm, tựa như một cuộc tĩnh tâm dài ngày tại nhà: dành nhiều thời gian để sống bên Chúa Giêsu Thánh Thể, dâng thánh lễ sốt sắng hơn, đọc Giờ kinh Phụng vụ nghiêm trang hơn, nguyện gẫm lâu giờ hơn, xét mình về lối sống, về tính tình cũng như về các hoạt động mục vụ, đọc một quyển sách, xem một cuốn phim hay… Trong những ngày này, chúng ta không thể nói là không có giờ. Việc phục vụ cộng đoàn vẫn tiếp tục nhưng bằng một hình thức khác: nhớ tới từng cá nhân hay từng gia đình trong giáo xứ và cầu nguyện cho họ, nhất là những cá nhân hay gia đình đang gặp khó khăn. Phục vụ cộng đoàn bằng cách cầu nguyện để nài xin ân sủng cho Dân Chúa chắc chắn còn hữu hiệu hơn các hoạt động với khả năng của con người”.[19]

Quả thật, giữa cơn bão dịch bệnh, hơn lúc nào hết người mục tử cần phải lắng nghe Lời Chúa với một con tim rộng mở, nhìn nhận sự nghèo hèn của chính mình và để Chúa chiếm hữu. Có như thế, khi các sinh hoạt mục vụ bị đảo lộn, người mục tử vẫn có thể nói như thánh Phêrô: “Vàng bạc thì tôi không có, nhưng cái tôi có, tôi cho anh đây” (1Pr 3, 6). Có thể nói rằng trong mọi hoàn cảnh, Chúa muốn sử dụng chúng ta như những con người sống động, tự do và sáng tạo, những con người được Chúa chiếm hữu để loan truyền sứ điệp cứu độ cho người khác,[20] có khi không bằng những sinh hoạt mục vụ bên ngoài nhưng là lời cầu nguyện hay những hy sinh âm thầm trong tâm hồn.

Các mục tử cũng có bổn phận giúp cho các tín hữu sống đức tin trong mọi hoàn cảnh, nhất là trong thời gian dịch bệnh. Khi các cử hành phụng vụ bị hạn chế thì việc cử hành các việc đạo đức bình dân, “một kho báu của Giáo Hội Công giáo”, lại nuôi dưỡng đức tin và mở ra sứ mạng truyền giáo.[21] Chẳng hạn, trong đầu tháng Hoa kính Đức Mẹ, mùng 01 tháng 05 năm 2021, Đức Thánh Cha Phanxicô đã chủ sự giờ lần hạt Mân Côi tại đền thờ thánh Phêrô, khai mạc “Marathon cầu nguyện”, mời gọi mọi người cầu nguyện cho đại dịch mau kết thúc. Tại Việt Nam, có cha xứ tổ chức lần chuỗi Mân Côi hay lần chuỗi lòng Chúa thương xót mỗi ngày vào giờ cố định và mời gọi cả giáo xứ cùng tham gia. Có giáo xứ khi chuông vang lên báo hiệu giờ kinh tối, mọi người ai ở nhà nấy cùng nhau đọc…

Quả thật, khi hoang mang lo lắng, việc cầu nguyện là cần thiết, cấp bách và quan trọng. Cần thiết vì là linh dược chữa lành: “Lạy Đức Chúa, xin cứu chữa con, để con được chữa lành, xin cứu thoát con, để con được giải thoát, vì vinh dự của con chính là Ngài!” (Gr 17,14). Cấp bách “vì con đang lâm cảnh ngặt nghèo” (Tv 31, 10). Quan trọng vì “Không có thầy các con không làm được gì” (Ga 15, 5).

3. Tình liên đới trong đại dịch

Đại dịch đã khiến nhiều triệu người tử vong, đủ mọi hạng người, mọi lứa tuổi, mọi tôn giáo. Bóng đen u ám bao phủ nơi thành thị hay vùng thôn quê, ngoài đường phố hay trong gia đình bằng sự trống rỗng thê lương gây choáng váng và lo sợ. Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng đã cho thấy tình cảnh thê lương trong giáo phận như sau: “Đã có những linh mục bị nhiễm và tử vong. Nhiều cộng đoàn dòng tu đã có các tu sĩ lây nhiễm, đến nay nhiều người đã khỏi, nhưng cũng có nhiều tu sĩ đã lặng lẽ ra đi. Nhiều giáo xứ có 10, 20 người tử vong. Riêng giáo xứ Bình An trong hai tháng qua đã có 70 người qua đời vì Covid-19. Có khi 2, 3 người trong một gia đình đã chết, có gia đình 2 người chết trong một ngày, có gia đình không còn một ai! Làm sao lòng chúng ta không quặn đau khi chứng kiến những cảnh đau thương này. Làm sao chúng ta có thể cầm lòng khi nhìn thấy trẻ thơ còn lại một mình vì cha mẹ anh chị đã mất vì Covid!”.[22]

Đối diện với bầu khí đen tối ấy, có biết bao nhiêu người đang vẽ nên bức tranh hy vọng bằng sự hy sinh âm thầm, bằng dấn thân không mệt mỏi vì cộng đoàn: từ các bác sĩ đến nhân viên y tế, từ nhân viên công lực đến chính quyền dân sự, từ các nhân viên cung ứng hàng hóa đến đội ngũ chuyên chở, từ các nhân viên vệ sinh đến các nhân viên mai táng, từ các linh mục, tu sĩ đến các tình nguyện viên…

Trong Thông điệp Fratelli Tutti, Đức Phanxicô cho thấy chúng ta đang ở trên cùng một con thuyền, là một phần của nhau, là anh chị em với nhau,[23] nên phải liên đới và giúp nhau chiến thắng dịch bệnh. Đức Thánh Cha muốn Giáo Hội phải là một “bệnh viện dã chiến” để gần gũi và giúp đỡ các anh chị em đang bị tổn thương thể chất và tâm lý, xã hội và tinh thần.

Tại Việt Nam, ngày 02 tháng 06 năm 2021, Hội đồng Giám mục Việt Nam kêu gọi mọi người liên đới với nhau, chung tay góp sức, san sẻ công việc với mọi thành phần trong xã hội và Giáo Hội để phòng chống đại dịch.[24] Quả thật, khi các hoạt động mục vụ bị hạn chế, lại là lúc nhiều sáng kiến bác ái đem đến an ủi và niềm hy vọng, lôi kéo nhiều đoàn thể, tổ chức và cá nhân tham gia, như lời Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng nói: “Chúng ta đóng cửa nhà thờ, chứ không đóng cửa lòng”.[25] Tình liên đới nối kết nhiều tấm lòng quảng đại phần nào làm nhẹ bớt những nỗi khốn cùng của anh chị em nghèo khổ, nhất là những người bị bỏ rơi.

4. Làm chứng cho Chúa bằng các hoạt động bác ái

“Việc phục vụ bác ái là yếu tố cấu thành sứ mạng của Giáo hội và là một biểu hiện thiết yếu của chính sự hiện hữu của Giáo hội”.[26] Vì thế, với tấm lòng hiền phụ, Đức Thánh Cha, ngoài việc trợ giúp bác ái nhân danh Tòa Thánh, nhiều lần kêu gọi chính quyền và các tổ chức phi chính phủ cùng chung sức trong cuộc chiến chống Covid. Trong sứ điệp Ngày Thế giới cầu nguyện cho việc chăm sóc thiên nhiên, 01 tháng 09 năm 2020, ngài còn kêu gọi các nước giàu xóa nợ cho các nước nghèo, nhất là các nước đang gặp khủng hoảng về y tế, kinh tế và xã hội do đại dịch Covid-19 gây ra.[27]

Đáp lại lời mời gọi của Đức Thánh Cha, nhiều chiến dịch bác ái được tiến hành, từ cấp Hội đồng Giám mục đến các Giáo phận, nhằm hỗ trợ tuyến đầu chống dịch và giúp đỡ những người đang gặp khó khăn. Việt Nam đã qua bốn lần dịch bùng phát trong cộng đồng.[28] Tuy nhiên, đợt bùng phát thứ tư, với biến chủng Delta đã gây tổn thất nặng nề, chẳng những tác động đến mọi mặt của đời sống xã hội mà còn khiến nhiều người khốn đốn, nhất là giới lao động nghèo. Khi Sài Gòn trở nên tâm dịch với số lây nhiễm cao nhất nước, ngành y tế quá tải, sản xuất bị đình trệ… Đức cha Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam đã phát động thư kêu gọi: “Thương quá Sài Gòn ơi!” để mọi người, trong nước cũng như hải ngoại, cùng góp phần thực thi bác ái theo Lời Chúa: “Các con đã lãnh nhận nhưng không, thì hãy cho đi nhưng không” (Mt 10, 8b).[29]

Đứng trước những nhu cầu cấp bách của đoàn chiên, Caritas các giáo phận, các đoàn thể, giáo xứ và dòng tu đã có nhiều sáng kiến mục vụ hữu hiệu và uyển chuyển, nối kết những tấm lòng quảng đại để sẻ chia khó khăn với anh chị em nghèo, đặc biệt các công nhân nhập cư. Những sáng kiến như “Hạt gạo yêu thương”, “Chung tay lan tỏa yêu thương”, “Hạt gạo cho người nghèo”, “Siêu thị mini 0 đồng”, “ATM gạo”, “Đặc sản ATM lướt ống”… đã trở nên những điểm sáng trong vô vàn sáng kiến bác ái nhằm chia sẻ gánh nặng mưu sinh với người nghèo, bất kể lương giáo. Tại các giáo xứ, mạng lưới Caritas hay các đoàn thể công giáo trong giáo xứ trở nên nhân lực nòng cốt để thực hiện các chương trình bác ái, lan tỏa yêu thương, do cha xứ là người điều phối và chịu trách nhiệm. Mỗi xứ mỗi vẻ, mỗi dòng tu một cách thế, tùy theo tài lực, nhân lực hay vật lực mà quy mô bác ái lớn hay nhỏ. Tất cả đều nhằm xoa dịu phần nào nỗi khốn khổ của anh chị em và liên đới với họ trong khó khăn.

Tại Sài Gòn, Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng yêu cầu các cha phải biết những gia đình nghèo trong địa bàn giáo xứ mình, đồng thời cố gắng tổ chức và huy động nguồn lực để giúp đỡ họ, bất kể lương giáo. Ngài nói: “Người nghèo khó vẫn có đó, nhưng âm thầm ẩn khuất đâu đó, khó nhận ra nếu không tinh ý; tiếng kêu của họ thều thào yếu ớt, khó nghe được nếu ta không thính tai”.[30]

Bên cạnh các hoạt động bác ái, một số linh mục đã thành lập nhóm “đồng hành thiêng liêng” để lắng nghe, tư vấn và cầu nguyện cho những người bị nhiễm bệnh hoặc làm trung gian để báo tin cho các đoàn thể bác ái giúp đỡ, nếu có ai cần trợ giúp vật chất. Có nhóm quy tụ cả các bác sĩ, dược sĩ, điều dưỡng, linh mục và tình nguyện viên với mục đích “hỗ trợ người F0 tại nhà”, khi cung cấp các loại thuốc hay thiết bị hỗ trợ, hoặc đồng hành thiêng liêng nhằm nâng đỡ đời sống đức tin của những người đang gặp khó khăn hay khủng hoảng.

5. Dấn thân hỗ trợ ngành y tế

Chứng từ Kitô giáo còn được thể hiện nơi những người đang ở tuyến đầu phục vụ: họ chẳng những là các tín hữu, với ngành nghề chuyên môn, đang vắt kiệt sức mình tại các bệnh viện, các khu cách ly, mà còn là những thiện nguyện viên len lỏi vào tận khu dân cư để góp phần ngăn chặn dịch bệnh. Có những doanh nhân công giáo, dù công việc kinh doanh bị ảnh hưởng vì dịch bệnh, vẫn quảng đại chia sẻ trong khả năng có thể, cả tài lực lẫn nhân lực, để vẽ nên bức tranh chứng tá tuyệt vời.

Bên cạnh đó tại Việt Nam, chương trình tu sĩ thiện nguyện đã bắt đầu được thực hiện tại các giáo phận, nhất là các giáo phận có nhiều người bị nhiễm, để trợ giúp ngành y tế. Số người tham gia thiện nguyện đã phong phú hơn: linh mục, phó tế, chủng sinh, tu sĩ nam nữ, tu sinh và thỉnh sinh…

Dù thời gian phục vụ của các tu sĩ thiện nguyện chỉ kéo dài trong một thời gian ngắn, nhưng nhìn chung đã có tiếng vang rất lớn cũng như được xã hội nhìn nhận và trân trọng. Về công việc phục vụ hỗ trợ ngành y tế chống dịch, có thể được phân làm hai loại: Phục vụ trực tiếp như chăm sóc các bệnh nhân nặng hoặc hỗ trợ công tác điều dưỡng tại các bệnh viện; Phục vụ gián tiếp như đảm nhận các công tác hậu cần, cấp phát nhu yếu phẩm, lái xe hay những công tác hỗ trợ khác. Nhìn chung, xã hội sẵn sàng đón nhận sự góp phần, dù nhỏ bé và âm thầm, của các tôn giáo, trong đó có Giáo hội Công giáo. Sau thời gian phục vụ, các tu sĩ thiện nguyện sẽ được cách ly hai tuần tại các cơ sở tôn giáo, trước khi trở lại cộng đoàn. Đây vừa là thời gian nghỉ ngơi, tĩnh dưỡng, vừa là cơ hội lắng đọng tâm hồn, lượng giá công việc và bảo đảm không trở nên mối nguy cơ lây nhiễm khi hòa nhập trở lại với cộng đoàn.

TẠM KẾT

Trên đây chỉ là vài suy nghĩ đơn sơ, cùng với mọi người, góp phần vẽ nên bức tranh toàn cảnh của sứ mạng làm chứng cho Chúa trong bối cảnh khủng hoảng môi sinh thời dịch bệnh. Đó cũng là góp phần truyền đi thông điệp hy vọng như lời mời gọi của Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng, vì “Thiên Chúa là Cha giàu lòng từ bi lân ái, và là Thiên Chúa hằng sẵn sàng nâng đỡ ủi an. Người luôn nâng đỡ ủi an chúng ta trong mọi cơn gian nan thử thách, để sau khi đã được Thiên Chúa nâng đỡ, chính chúng ta cũng biết an ủi những ai lâm cảnh gian nan khốn khó. Vì cũng như chúng ta chia sẻ muôn vàn nỗi khổ đau của Đức Kitô, thì nhờ Người, chúng ta cũng được chứa chan niềm an ủi” (2Cr 1, 3-5). Niềm hy vọng ấy được thể hiện bằng lời cầu nguyện, bằng sự hiệp thông yêu thương, bằng những giúp đỡ cụ thể… Như thế, dù trong đêm tối cuộc đời, chúng ta vẫn là những chứng nhân sống động của niềm hy vọng, của đức tin và của lòng mến, [31] để mọi người thấy những công việc tốt lành chúng ta làm mà nhận biết và tôn vinh Thiên Chúa chúng ta, Đấng ngự trên trời (x. Mt 5, 16).

Tôi sẽ tái sinh, bạn sẽ tái sinh.

Khi mọi sự qua đi

Chúng ta lại cùng nhau ngắm sao trời.

Tôi sẽ tái sinh, bạn sẽ tái sinh

Khi giông tố ập xuống trên chúng ta

Khiến ta lung lay nhưng không làm ta gục ngã.

Chúng ta được sinh ra để chiến đấu với số phận Và chúng ta luôn luôn thắng.

Những ngày này, ngày sống của chúng ta bị xáo trộn Nhưng lần này, chúng ta sẽ học hỏi thêm được một chút. Tôi sẽ tái sinh, bạn sẽ tái sinh.

Bầu trời bao la ôm lấy chúng ta

Chúng ta lại xác tín vào Chúa

Nhưng trong thinh lặng, chúng ta hít thở không khí mới

Nhưng thành phố của tôi làm tôi hoảng sợ.

Chúng ta được sinh ra để chiến đấu với số phận

Và chúng ta luôn luôn thắng.

Tôi sẽ tái sinh, bạn sẽ tái sinh… (Roby Facchinetti)[32]

Trích Bản tin Hiệp Thông / HĐGMVN, Số 128 (Tháng 3 & 4 năm 2022)

[1] Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 62: AAS 107 (2015), 871.

[2] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 1: AAS 107 (2015), 847.

[3] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 2: AAS 107 (2015), 847.

[4] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 8: AAS 107 (2015), 850.

[5] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 22: AAS 107 (2015), 855-856.

[6] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 43-47: AAS 107 (2015), 863-865.

[7] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 116: AAS 107 (2015), 894.

[8] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 95: AAS 107 (2015), 885.

[9] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 66: AAS 107 (2015), 873.

[10] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 75: AAS 107 (2015), 877.

[11] Ca nhiễm virus corona đầu tiên được phát hiện tại Vũ Hán ngày 17 tháng 11 năm 2019. Ngày 31 tháng 12 năm 2019, Trung Quốc báo cáo tình hình cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Sau đó, dịch lan mạnh sang Châu Âu và Bắc Mỹ khiến Tổ chức Y tế Thế giới, ngày 31 tháng giêng năm 2020 chính thức tuyên bố tình trạng khẩn cấp và công bố Covid-19 là “đại dịch” ngày 11 tháng 03 năm 2020.

[12] Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 57: AAS 107 (2015), 870.

[13] Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 104: AAS 107 (2015), 889.

[14] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Laudato Si’, 22: AAS 107 (2015), 855-856. Trong Thông điệp Fratelli Tutti, Đức Thánh Cha còn trình bày sâu sắc hơn về nền “văn hóa vứt bỏ” khi con người không chỉ hoang phí thực phẩm hay những đồ vật dư thừa mà còn loại trừ chính con người, với nhiều cách thế, từ thai nhi đến các cụ già, từ người tàn tật đến các hình thức bóc lột và lạm dụng. vì họ không coi nhân vị là một giá trị cao nhất phải được quan tâm và kính trọng (x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Fratelli Tutti, 18-21).

[15] Đức PHANXICÔ, Thông điệp Fratelli Tutti, 276.

[16] Chẳng hạn tại Giáo phận Sài Gòn, ngoài thánh lễ trực tuyến tiếng Việt mỗi ngày, còn có thánh lễ trực tuyến Chúa Nhật bằng tiếng Hoa (giáo xứ Thánh Phanxicô – Chợ Lớn), tiếng Anh (giáo xứ Chánh Tòa Sài Gòn), tiếng Pháp (nhà thờ Mai Khôi dòng Đaminh) và thánh lễ dành cho thiếu nhi. Ngoài ra, còn có Chầu Thánh Thể trực tuyến hai lần trong tuần tại nhà thờ Chánh Tòa.

[17] Tại Việt Nam, ngày 27 tháng 03 năm 2020, Ủy ban Phụng tự trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam đã ra thông báo lưu ý những chỉ dẫn cần thiết về trực tuyến Thánh lễ, cả về kỹ thuật truyền thông lẫn kỷ luật phụng vụ, cả về người cử hành lẫn người tham dự, cả về nơi chốn cử hành lẫn những chuẩn bị xứng hợp cho việc cử hành phụng vụ thánh…

[18] Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư mục vụ gởi quý cha và cộng đồng Dân Chúa Tổng Giáo phận, 27.07.2021, 5.

[19] Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư mục vụ gởi quý cha trong Tổng Giáo phận, 31.05.2021, 3.

[20] x. Đức PHANXICÔ, Tông huấn Evangelii Gaudium, 151: AAS 105 (2013), 1083. Trong thư Mục vụ ngày 31 tháng 05 năm 2021, Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng cũng viết: “Quý cha hãy tập cho các tín hữu sống đức tin trong mọi hoàn cảnh: cầu nguyện với Lời Chúa, chầu Thánh Thể cá nhân, lần hạt Mân Côi, lần hạt Lòng Chúa Thương Xót,… Đôi khi ngưng thánh lễ trong thời gian ngắn cũng tốt, vì nhờ đó các tín hữu khao khát Thánh Thể hơn, để sau này khi được dự lễ, sẽ tham dự cách ý thức hơn” (Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư mục vụ gởi quý cha trong Tổng Giáo phận, 31.05.2021, 3).

[21] x. Đức PHANXICÔ, Tông huấn Evangelii Gaudium, 122-126: AAS 105 (2013), 1071-1073.

[22] Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư gửi gia đình Tổng Giáo phận “Hãy nắm giữ niềm hy vọng dành cho chúng ta” (Dt 6, 18), 31.08.2021.

[23] x. Đức PHANXICÔ, Thông điệp Fratelli Tutti, 32.

[24] x. Đức TGM GIUSE NGUYỄN CHÍ LINH, Thư kêu gọi tinh thần liên đới và tương thân để phòng chống đại dịch, 02.06.2021.

[25] Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư mục vụ gởi quý cha và cộng đồng Dân Chúa Tổng Giáo phận, 27.07.2021, 4.

[26] Đức PHANXICÔ, Tông huấn Evangelii Gaudium, 179: AAS 105 (2013), 1095.

[27] x. Đức PHANXICÔ, Sứ điệp Ngày Thế giới cầu nguyện cho việc chăm sóc thiên nhiên, 01.09.2020, 4. Đáp lời mời gọi của Đức Thánh Cha, nhân cuộc họp của các nước G7, bắt đầu ngày 11 tháng 06 năm 2021 tại Vương Quốc Anh, Tổ chức Caritas Quốc tế kêu gọi các nước trong G7 (Anh, Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật Bản và Hoa Kỳ) tạo điều kiện giảm nợ, xóa nợ hay tài trợ để các nước chậm phát triển có khả năng ứng phó khủng hoảng và phục hồi đất nước sau đại dịch Covid-19.

[28] Lần đầu tiên (23.01-16.04.2020) có 415 người nhiễm, trong đó 309 ca nhập cảnh. Lần thứ hai (25.07-01.12.2020) cao điểm xảy ra tại Đà Nẵng, với 1.136 ca nhiễm và 35 ca tử vong. Lần thứ ba (28.01-25.03.2021) bùng phát mạnh tại Hải Dương. Tổng cộng số người nhiễm là 1.301 người. Lần thứ tư (27.04. 2021) với biến chủng virus mới mau chóng lan rộng gần khắp cả nước. Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam chịu ảnh hưởng nặng nề trong đợt này.

[29] x. Đức TGM GIUSE NGUYỄN CHÍ LINH, Thương quá Sài Gòn ơi!, 09.07.2021.

[30] Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư mục vụ gởi quý cha và cộng đồng Dân Chúa Tổng Giáo phận, 27.07.2021, 3.

[31] x. Đức TGM GIUSE NGUYỄN NĂNG, Thư gửi gia đình Tổng Giáo phận “Hãy nắm giữ niềm hy vọng dành cho chúng ta” (Dt 6, 18), 31.08.2021.

[32] Bài hát “Rinascerò rinascerai” do nhạc sĩ Roby Fachinetti sáng tác khi chứng kiến cơn bão dịch Covid khiến nhiều cư dân thành phố Bergamo bị nhiễm bệnh và qua đời. Trong bầu khí ảm đạm và thê lương ấy, tác giả vẫn thấy ánh sáng hy vọng: khi tin tưởng cậy trông vào Chúa, chúng ta sẽ luôn chiến thắng. Dịch bệnh này chỉ khiến chúng ta dao động nhưng không thể làm chúng ta gục ngã.

Một vài nhận định về từ “giáo lý viên”

Tôma Nguyễn Như Danh

Bài viết này không nhằm phân tích từ “giáo lý viên” dưới góc độ hình thái học, tức là cấu tạo từ. Trái lại, bài viết thảo luận cụm từ “giáo lý viên” dưới góc độ ngữ học ứng dụng, nghĩa là nó được sử dụng và được hiểu như thế nào. Hai vấn đề chính sẽ được tìm hiểu đó là:

– Từ “giáo lý viên” được sử dụng trong các văn bản chính thức của Tòa Thánh, của Hội Thánh Công giáo Việt Nam.

– Từ ‘giáo lý viên” được áp dụng cho những đối tượng nào.

1. Từ giáo lý viên được sử dụng trong các văn kiện quan trọng của Giáo quyền

Vì nguồn tư liệu hạn chế, người viết xin được tìm hiểu từ ngữ này qua một vài văn kiện của Tòa Thánh từ Công đồng Vatican II trở lại đây và một số văn bản của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam.

1.1 Từ “giáo lý viên” được sử dụng trong những văn bản của Tòa Thánh

Các văn kiện quan trọng của Tòa Thánh đề cập đến giáo lý viên hàng ngàn lần.

Công Đồng Vatican II, Hiến chế Mạc Khải Dei Verbum: 1 lần

Công Đồng Vatican II, Hiến chế Phụng vụ Sacrosanctum Concilium 1 lần

Công Đồng Vatican II, Sắc Lệnh Về Nhiệm Vụ Mục Tử Của Các Giám Mục Trong Giáo Hội – Christus Dominus 1 lần

Bộ Giáo sĩ, Chỉ Nam huấn giáo 1971: 40 lần

Đức Thánh Cha Phaolô VI, Tông Huấn Loan Báo Tin Mừng Evangeli Nuntiandi 1975: 4 lần

Đức Thánh Cha Gioan Phaolô 2, Tông Huấn Dạy giáo lý 1979: 24 lần

Giáo luật 1983: 5 lần

Đức Thánh Cha Gioan Phaolô 2, Tông huấn Kitô hữu giáo dân Christifideles Laici, 1988: 2 lần

Bộ Phúc Âm hóa các dân tộc, Hướng dẫn mục vụ dành cho các linh mục triều 1989: 6 lần

Đức Thánh Cha Gioan Phaolô 2, Thông điệp sứ vụ Đấng Cứu Độ Redemptoris Missio, 1990: 13 lần

Bộ Phúc Âm hóa các dân tộc, Hướng dẫn Giáo lý viên 1993: 267

Bộ Giáo sĩ, Chỉ Nam huấn giáo 1997: 221 lần

Bộ Giáo sĩ, Vai trò của linh mục trong việc huấn giáo, 1999: 20 lần

Hội đồng Giáo hoàng về việc thăng tiến Tân Phúc Âm hóa, Chỉ Nam huấn giáo 2020: hàng trăm lần

Đức Thánh Cha Phanxicô, Thừa tác vụ cổ kính Antiquum Ministerium 2021: 20 lần

Như vậy, trong các văn kiện quan trọng của Tòa Thánh, từ Giáo lý viên được sử dụng rất nhiều, nhiều đến cả ngàn lần. Nội dung chính yếu khi các văn bản của Tòa thánh đề cập đến giáo lý viên là ơn gọi, sứ mạng, căn tính, linh đạo dành cho giáo lý viên và đào tạo giáo lý viên[1]. Điều đó nói lên tầm quan trọng của giáo lý viên trong công cuộc dạy giáo lý và truyền giáo của Hội Thánh.

1.2 Từ “giáo lý viên” được sử dụng trong những văn bản của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam và các giáo phận.

Hội đồng Giám Mục Việt Nam cũng dùng từ “giáo lý viên” nhiều lần trong các thư chung và Hướng dẫn dạy giáo lý tại Việt Nam.

Thư chung của HĐGM 2007 cho biết mỗi Kitô hữu đều là giáo lý viên (số 21) và giáo lý viên “giống như những cành nho gắn liền với thân nho là Chúa Kitô, hút nhựa sống Lời Chúa từ thân cây là Chúa Giêsu để chuyển đến các học viên bằng chứng từ rao giảng và thực thi huấn lệnh Chúa” (số 20).

Thư chung HĐGM 2019, chủ đề năm 2020 hướng đến người trẻ “Đồng hành với người trẻ trong tiến trình hướng tới sự trưởng thành toàn diện” HĐGM mời gọi các mục tử và giáo lý viên cần canh tân việc dạy giáo lý cho người trẻ để người trẻ có thể trưởng thành về đời sống tâm linh (số 7).

Hướng dẫn Tổng Quát việc dạy giáo lý tại Việt Nam 2017 của Ủy ban Giáo lý Đức tin, trực thuộc Hội Đồng Giám Mục Việt Nam đã đề cập đến giáo lý viên 41 lần.

Nội dung chính yếu khi Hội Đồng Giám Mục Việt Nam đề cập đến về giáo lý viên là những chỉ nam của Tòa Thánh về dạy giáo lý và Đào tạo giáo lý viên[2].

Linh mục Giuse Vũ Đức An trong bài viết “Tầm quan trọng của Giáo lý trong đời sống Đức tin” đăng ngày 28/3/2022 trên trang web của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam đã nêu bật tầm quan trọng của giáo lý trong đời sống đức tin của dân Chúa. Ngài đã cho thấy được tầm quan trọng của dạy giáo lý trong lịch sử Hội Thánh và lịch sử loan báo Tin Mừng tại Việt Nam. Điểm đặc biệt là từ thế kỷ 17, các vị thừa sai đã quan tâm soạn sách giáo lý bằng tiếng Việt và quan tâm đến việt đào tạo giáo lý viên:

“Các vị thừa sai không những quan tâm đến việc soạn thảo sách giáo lý mà còn trú trọng đến việc đào tạo các giáo lý viên. Đó là việc đào tạo các thầy giảng để chuyên lo việc dạy giáo lý cách hiệu quả hơn.”[3]

Trong số các thầy giảng này có Anrê Phú Yên, người giáo lý viên được Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II phong chân phước ngày 05/3/2000. Ngài cũng là bổn mạng của các giáo lý viên Việt Nam[4].

Tổng giáo phận Sài Gòn vẫn dùng từ giáo lý viên trong Bộ sách giáo lý Hiệp thông, gồm 12 trình độ, có sách dành cho giáo lý viên và học viên. Giáo phận Xuân Lộc sử dụng từ giáo lý viên trong các tài liệu của Ban Huấn giáo, trong các văn bản gửi cho các giáo xứ. Tất cả 27 giáo phận tại Việt Nam đều sử dụng từ “giáo lý viên” để gọi chung những người giáo dân, có cả tu sĩ tham gia dạy giáo lý. Nhiều văn bản, thư chung và hướng dẫn ở cấp giáo phận dùng từ “giáo lý viên” nhiều vô số, không thể đếm hết được.

2. Từ giáo lý viên được áp dụng cho những đối tượng nào

Từ “Giáo lý viên” được sử dụng lâu đời trong Hội Thánh với dưới nhiều tên gọi khác nhau như thầy dạy[5], người chỉ dẫn[6]. Từ giáo lý viên được nhắc đi nhắc lại hàng trăm lần trong nhiều văn kiện của Tòa Thánh như đã đề cập ở trên.

Theo nghĩa thông thường, giáo lý viên nói chung là người dạy giáo lý. Thế nên tất cả những ai dạy giáo lý đều có thể gọi là giáo lý viên. Họ có thể là Giám mục, linh mục, tu sĩ hoặc giáo dân. Từ điển bách khoa công giáo nói về giáo lý viên như sau:

“Trong bối cảnh Kitô giáo, giáo lý viên là giáo sĩ, tu sĩ hoặc giáo dân, những người hướng dẫn người khác trong đức tin Công giáo. Bằng lời nói và gương sáng, giáo lý viên chia sẻ đức tin cá nhân của mình với các thành viên khác trong cộng đồng và/hoặc với những người tìm gia nhập Hội Thánh”[7].

Như thế, qua định nghĩa trên chúng ta thấy rõ hơn rằng tất cả mọi thành phần dân Chúa đều được mời gọi trở nên giáo lý viên.

Thật vậy, nhiệm vụ dạy giáo lý liên hệ đến tất cả mọi thành phần dân Chúa[8]: Giám mục[9], linh mục[10], tu sĩ nam nữ tức những người sống đời thánh hiến[11], giáo lý viên giáo dân[12], các bậc phụ huynh[13] và tất cả mọi Kitô hữu[14]. Bởi thế mọi tín hữu Kitô đều có thể là một giáo lý viên cách nào đó[15].

Từ giáo lý viên được áp dụng trước hết và trên hết cho đức giám mục giáo phận bởi vì “Giám Mục là nhà rao giảng Tin Mừng đầu tiên bằng lời nói và chứng từ của đời sống mình”[16]. Giám mục là người có trách nhiệm hoàn toàn, đầu tiên về việc huấn giáo. Ngài là giáo lý viên đầu tiên của giáo phận[17]. Đầu tiên ở đây nghĩa là ngài là giáo lý viên trước hết và trên hết mọi giáo lý viên, nhờ ngài mà mọi thành phần khác trong giáo phận được tham dự vào sứ vụ rao giảng Tin mừng của Giám mục. Nói cách khác, không có ngài hoặc không hiệp thông với ngài thì không có giáo lý viên đúng nghĩa trong giáo phận của ngài. Chính ngài chọn gọi các tín hữu để trở thành giáo lý viên và các giáo lý viên thực thi công cuộc huấn giáo trong giáo phận dưới sự chỉ đạo của ngài. Điều này được thể hiện rõ trong chức vụ của giám mục đặc biệt nhiệm vụ giáo huấn, trình bày học thuyết Kitô giáo và tổ chức dạy giáo lý[18].

Các linh mục là giáo lý viên vì các linh mục “là cộng sự viên đầu tiên của Giám Mục và qua sự ủy nhiệm của ngài, trong khả năng là nhà giáo dục đức tin” (x. PO 6), có nhiệm vụ làm sống lại, điều hợp và hướng dẫn hoạt động dạy giáo lý của cộng đồng đã được trao phó cho mình (GDFC 2020, số 115). Tân chỉ nam huấn giáo 2020 nói rõ hơn “Vị linh mục của giáo xứ hay cha xứ là giáo lý viên hàng đầu trong cộng đồng giáo xứ” ngài là “giáo lý viên của các giáo lý viên” (số 116).

Các Phó tế và phó tế vĩnh viên cũng là giáo lý viên vì chức phó tế liên quan đến phục vụ Lời. Tân chỉ nam huấn giáo, số 117 và 118 của nói về trách nhiệm của các phó tế trong việc dạy giáo lý cho các tín hữu ở mọi giai đoạn của đời sống người Kitô hữu. Các phó tế phải tham gia vào các chương trình dạy giáo lý của Giáo phận hay của giáo xứ, trên hết là những chương trình liên quan đến những sáng kiến liên hệ với việc rao giảng Tin Mừng[19].

Tu sĩ nam nữ, những người sống đời thánh hiến được mời gọi dạy giáo lý:

“Trong lịch sử Hội Thánh, họ được kể vào số những người tận tâm nhất với việc ra ngoài dạy giáo lý. Hội Thánh đặc biệt mời gọi những người được thánh hiến vào hoạt động dạy giáo lý, trong đó sự đóng góp độc đáo và đặc biệt của họ không thể được thay thế bằng các linh mục hay giáo dân” (GDFC 2020, số 119).

Chính đời sống thánh thiện của họ là bài giáo lý sống động. Hơn thế nữa, sự tham gia dạy giáo lý của các tu sĩ nam nữ đã thực hiện trong lịch sử huấn giáo cho thấy họ đóng góp nhiều cho chiều sâu tôn giáo, sư phạm và phục vụ cho sự phát triển của huấn giáo (GDGC 2020, số 120)

Giáo lý viên giáo dân: Giáo lý viên áp dụng cho giáo dân thật rõ ràng qua các Chỉ nam huấn giáo, Tông huấn Dạy giáo lý và đặc biệt Thừa tác vụ giáo lý viên giáo dân được Đức Thánh cha Phanxicô thiết lập ngày 10/5/2021[20]. Nhờ bí tích Rửa tội và được củng cố qua bí tích Thêm sức, Giáo lý viên giáo dân là người được Chúa Thánh Thần mời gọi, được Hội Thánh sai đi, được cộng tác với Đức Giám mục trong sứ vụ tông đồ và liên kết chặt chẽ với hoạt động truyền giáo của Hội Thánh[21].

Dựa theo những chỉ dẫn của Thánh Kinh, Thánh Truyền và Huấn quyền, chúng ta thấy rằng giáo lý viên là một ơn gọi khởi đi từ sáng kiến và lời mời gọi của Thiên Chúa, được Giáo hội nhìn nhận, cụ thể là qua Đức Giám mục giáo phận. Đó là lời mời gọi sống và loan báo Tin mừng cho muôn dân, cho người có đạo cũng như cho những người chưa biết Chúa.

Như vậy, từ “giáo lý viên” vừa có tính phổ quát vừa có tính đặc thù. Tính phổ quát vì là áp dụng được cho tất cả mọi thành phần dân Chúa: Giám mục, linh mục, phó tế, tu sĩ nam nữ và giáo dân. Đặc thù là khi nói giáo lý viên, người tín hữu Kitô sẽ không lẫn lộn với bất cứ công việc, hay nghề nghiệp nào[22] vì họ sẽ nghĩ ngay đó là những người dạy giáo lý.

Mặt khác, từ này cũng có nét hay của nó là tính trung dung, không phân biệt giới tính vì áp dụng được cho cả nam lẫn nữ. Điều này càng thích hợp trong thế giới ngày nay khi nhân loại đề cao sự bình đẳng giữa nam và nữ. Điều này càng giúp từ “giáo lý viên” trở nên thiện cảm hơn khi sử dụng.

Tóm lại, từ giáo lý viên có thể xuất hiện nhiều trong tiếng Việt chưa đầy 100 năm, nhưng nó là từ quen thuộc, phổ biến và có giá trị đặc biệt của nó vì đã đi vào lịch sử của Hội Thánh và của Hội thánh Công giáo Việt Nam qua các văn bản của Tòa Thánh, của nhiều chỉ dẫn quan trọng của Hội đồng Giám mục Việt Nam, của nhiều thư chung và hướng dẫn liên quan đến giáo lý viên của các Giám mục và các Ban Huấn giáo các giáo phận.

Giả sử có ai đó muốn thay đổi từ “giáo lý viên” bằng một từ khác thì không biết kết quả có tốt hơn không nhưng điều chắc chắn là nó sẽ gây xáo trộn rất lớn cho dân Chúa, có thể phức tạp và xáo trộn như điều chỉnh năm tháng lịch Công Nguyên cho đúng năm Chúa Giáng sinh. Hơn thế nữa, nó cũng xóa đi một phần ký ức đức tin của thế hệ trẻ khi mà từ ‘giáo lý viên” đã đi vào lòng dân Chúa cả gần thế kỷ nay.

Tải tài liệu về tại đây!

DANH MỤC VIẾT TẮT

AM : Thừa tác vụ cổ kính “Antiquum Ministerium”. 2021

DGL : Tông Huấn Dạy giáo lý “Catechesi Tradendae”. 1979

GC : Guide for Catechists, 1993 (Hướng dẫn giáo lý viên 1993)

GCD : General Catechetical Directory, 1971. (Chỉ Nam Huấn giáo 1971).

GDFC : General Directory for Catechesis), 1997. (Chỉ Nam Huấn giáo 1997

GDFC 2020 : Directory for Catechesis (Tân chỉ nam Huấn giáo), 2020.

GL : Bộ Giáo luật 1983.

KTHGD : Tông huấn Kitô hữu giáo dân “Christifideles Laici”.1988

LBTM : Thông điệp Loan báo Tin Mừng “Evangeli Nuntiandi ”.1975

MK : Hiến chế tín lý về Mạc khải của Thiên Chúa “Dei Verbum”. 1965

GM : Sắc lệnh về nhiệm vụ của các Giám Mục trong Giáo hội: Christus Dominus.

PV : Hiến chế Phụng vụ “Sacrosanctum Concilium”. 1963

SVĐCĐ : Sứ vụ Đấng Cứu Độ “Redemptoris Missio”. 1990

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Code of Canon Law, 1983. Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Congregation for the Clergy, General Catechetical Directory. 1971. Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Congregation for the Clergy, General Directory for Catechesis, 1997. Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Congregation for the Clergy, the Role of the Priest in Catechesis (Bộ Giáo sĩ, Vai trò của linh mục trong việc huấn giáo). 1999. Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022.

Congregation for Evangelization of Peoples, Pastoral Guide for diocesan priests in Churches dependent on the Congregation for Evangelization of Peoples (Bộ Phúc Âm hóa các dân tộc, Hướng dẫn mục vụ dành cho các linh mục triều). Rome, June 1989.

Congregation for Evangelization of Peoples, Guide for Catechists. Document of vocational, formative and promotional orientation of Catechists in the territories dependent on the Congregation for Evangelization of Peoples.1993. Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Francis, Antiquum Ministerium (10 May, 2021). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, Thư chung 2007. Trích từ https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/thu-chung-2007-cua-hoi-ong-giam-muc-viet-nam-ve-giao-duc-kito-giao-giao-duc-hom-nay-xa-hoi-va-giao-hoi-ngay-mai-17878

Hội Đồng Giám Mục Việt Nam-Ủy Ban Giáo lý Đức tin, Hướng Dẫn Tổng Quát Việc Dạy Giáo Lý Tại Việt Nam 2017. 2017. Trích từ https://giaolyductin.net/huong-dan-tong-quat-viec-day-giao-ly-tai-viet-nam-2017.html

Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, Thư chung 2019. Trích từ https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/hdgm-vn-thu-chung-35356

John Paul II, Apostolic Exhortation Catechesi Tradendae (16 October 1979). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

John Paul II, Post-synodal Apostolic Exhortation, Christifedeles Laici (30 December 1988). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

John Paul II, Encyclical Letter Redemptoris Missio (7 December 1990). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Lm. Giuse Vũ Đức An, Tầm quan trọng của Giáo lý trong đời sống Đức tin, 2022. Trích từ https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/tam-quan-trong-cua-giao-ly-trong-doi-song-duc-tin-44752

Nguyen Nhu Danh, Investigating a catechist spirituality and solutions to enhance their spiritual life. Luận án tiến sĩ thần học, Trường đại học NCU, USA, 2022.

Paul VI, Apostolic Exhortation Evangeli Nuntiandi (08 December1975). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Pontifical Council for the promotion of the New Evangelization, Directory for Catechesis, 2020.

Vatican Council II, Dogmatic Constitution on Divine Revelation Dei Verbum (18 November 1965). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

Vatican Council II, Constitution on the Sacred Liturgy Sacrosanctum Concilium (4 December 1963). Retrieved from Vatican.va on 21 March 2022

[1] Nguyen Nhu Danh, Investigating a catechist spirituality and solutions to enhance their spiritual life. Luận án tiến sĩ thần học, Trường đại học NCU, USA, 2022.

[2] Ủy Ban Giáo Lý Đức Tin, Hướng dẫn Tổng Quát việc dạy giáo lý tại Việt Nam 2017

[3] Linh mục Giuse Vũ Đức An trong bài viết “Tầm quan trọng của Giáo lý trong đời sống Đức tin”. 2022

[4] Ủy Ban Giáo Lý Đức Tin, Hướng dẫn Tổng Quát việc dạy giáo lý tại Việt Nam 2017, số 79

[5] x 1 Cor 12:28-31

[6] x Gal 6:6

[7] Reverend Peter M.J. Stravinskas, Ph.D., Catholic Encyclopedia, mục Catechist, Our Sunday visitor, Inc. 1991, tr. 181

[8] x. GL 757 – 759. 774 – 780

[9] x. DGL 16; 63; GL 756. 775

[10] x. DGL 16; 64; GL 757. 776 – 777

[11] x. DGL 16; 65; GL 758. 776. 778; GC 4 khuyến khích các tu sĩ dấn thân vào việc huấn giáo, và kêu gọi họ sẵn sàng và chuẩn bị chuyên môn để lãnh nhận trách vụ huấn giáo:

“Các tu sĩ hoàn tất vai trò giáo lý viên và do cộng tác chặt chẽ với các linh mục, thường chủ động trong việc điều hành. Vì các lý do trên, Bộ Phúc Âm Hoá các dân tộc cũng yêu cầu tu sĩ dấn thân vào các lãnh vực trong yếu của đời sống các giáo đoàn, đặc biệt trên bình diện huấn luyện và đồng hành với các giáo lý viên.”

[12] x. DGL 66; Gl 759

[13] x. DGL 16; 68; Gl 774

[14] x. DGL 15; 16; 63 – 68

[15] Nguyen Nhu Danh, Investigating a catechist spirituality and solutions to enhance their spiritual life. Luận án tiến sĩ thần học, Trường đại học NCU, USA, 2022. Trang 18-35

[16] Gioan Phaolô II, Tông Huấn Hậu Thượng Hội Đồng Pastores Gregis (16 tháng 10 năm 2003). GDC số 222.

[17] DGL số 63; GDFC 1997, số 222, GDFC 2020 số 114

[18] Christus Dominus số 12-14

[19] GDFC 2020, số 117

[20] AM số 11

[21] GC 2

[22] Từ giáo lý viên dù được áp dụng cho các giám mục, linh mục, phó tế và tu sĩ nhưng người giáo dân nói chung và trong ngôn ngữ của Hội Thánh, các ngài được gọi bằng danh xưng giám mục, linh mục, phó tế, tu sĩ vì nó diễn tả tốt hơn, rõ hơn, bao quát hơn ơn gọi và sứ mạng của các ngài.

Lời khuyên cho các tân linh mục: Ý nghĩa thật sự của đời linh mục

Tôi xin được chia sẻ với tất cả anh chị em bài giảng tôi soạn để giảng lễ Tạ ơn Tân Linh Mục trong Giáo Phận.

Kính thưa cộng đoàn Phụng vụ,

Thật là một điểm đáng ghi nhớ đối với tất cả chúng ta là người Công giáo đã được rửa tội, vì chúng ta được các linh mục gọi tên lúc rửa tội. Tuy nhiên, chúng ta cũng nên quan tâm đến Chức Tư Tế Thừa Tác trong Bí tích truyền chức thánh, bởi các linh mục được kêu gọi để phục vụ dân Chúa trong lòng Giáo hội, để vừa hỗ trợ vừa dẫn dắt họ.

Trong Thánh lễ Tạ ơn hôm nay, thường mọi người nghĩ bài giảng của tôi sẽ nói về chức linh mục là một mầu nhiệm. Nơi chức linh mục có nhiều điều để chúng ta có thể nói đến. Tuy nhiên, hôm nay tôi muốn tập trung vào Lời Chúa trong bài Tin mừng theo thánh Gioan (Ga 15,9-17) chúng ta vừa nghe[1], trong đó Chúa Giêsu nói những lời từ biệt cuối cùng của Ngài với các môn đệ. Hai từ nổi bật trong bài Tin mừng: Tình yêu và Niềm vui.

Trong bài Tin Mừng, chúng ta nghe thấy rằng: “Thiên Chúa là tình yêu, hãy ở lại trong tình yêu của Thầy. Không có tình yêu nào lớn hơn tình yêu của người thí mạng vì bạn hữu mình”. Trong những lời này, chúng ta tìm thấy tâm điểm của đời sống Kitô hữu và có lẽ không có lời nào tốt hơn để hướng dẫn đời sống của một linh mục.

Sau đó, Chúa Giêsu nói tiếp “Thầy nói với các con điều đó để niềm vui của Thầy ở trong các con, và niềm vui của các con được trọn vẹn”. Tình yêu và niềm vui luôn đi đôi với nhau. Khi một linh mục thực sự sống với thánh chức của mình, khởi đi từ tình yêu thương thì điều này cũng sẽ dẫn đến niềm vui, cho linh mục và cho những người xung quanh.

Tình yêu mà linh mục được kêu gọi được tìm thấy trong việc phục vụ. Nhiệm vụ của linh mục là để phục vụ dân Chúa, để tìm thấy Chúa Giêsu trong những người mà các linh mục phục vụ: các bệnh nhân, người già đóng neo đơn, mục vụ trong mùa Giáng sinh và Phục sinh, những tín hữu thờ ơ, nguội lạnh, người bị gạt ra ngoài lề xã hội, người giàu và người nghèo, người già và trẻ nhỏ. Các linh mục phải phục vụ tất cả họ bằng con mắt của đức tin. Để mỗi người trong số họ có phẩm giá và giá trị ngang nhau. Một linh mục phải tìm thấy Chúa Giêsu ẩn mình giữa những người mà mình phục vụ.

Một trong những định nghĩa hay nhất về linh mục quản xứ mà tôi đã được nghe là: “Linh mục quản xứ trở nên một với giáo dân và giáo dân nên một với linh mục quản xứ”. Một linh mục phải đi đến với giáo dân. Các linh mục đừng có suy nghĩ rằng liệu giáo dân nào xứng đáng để mình phục vụ hay không. Các linh mục phải phục vụ mà không mong chờ giáo dân đáp lại bất cứ điều gì. Đừng quên và cũng đừng tránh những người có đời sống đạo nguội lạnh, những người ít lui tới nhà thờ hay những người đang chống đối Giáo hội.

Trong cái nhìn về các bí tích trong Đạo Công Giáo của chúng ta, chúng ta thấy rằng tất cả đều là một con đường dẫn chúng ta đến gần với Thiên Chúa. Chúa Giêsu thậm chí còn sử dụng những con người yếu đuối, tội lỗi như chúng ta làm linh mục của Ngài. Một linh mục không cần nản lòng vì tội lỗi và sự yếu đuối của mình. Nhưng hãy thành thật đối mặt với nó. Hãy nhìn nhận tội lỗi và sự yếu đuối của mình. Không được nản lòng vì điều đó, mà hãy trung thực với chính mình. Điều này sẽ giúp các linh mục không có cảm giác được hưởng quyền lợi, không cảm thấy mình vượt trội hoặc hơn những người khác. Điều này sẽ giúp các linh mục nhân ái hơn, nhân từ hơn với tất cả những người họ gặp gỡ. Có người từng nói rằng khi nhìn một người bước vào đời linh mục, họ tự hỏi rằng liệu một giáo dân bình thường như anh ta có trở thành linh mục được không. Xin thưa rằng: khi một linh mục bắt đầu phục vụ tại nhiệm sở đầu tiên trong đời linh mục, nghĩa là linh mục đó chỉ mới bắt đầu học để trở thành một linh mục. Các linh mục phải phục vụ giáo dân của mình bằng tình yêu thương, tìm thấy Chúa Giêsu trong họ, và học cách trở thành một linh mục từ họ.

Chức linh mục được thể hiện rõ ràng nhất khi linh mục cử hành Bí tích Thánh Thể. Nó không đơn giản chỉ là nghi lễ bên ngoài hay việc phải cử hành cho đúng nghi thức. Trung tâm điểm của Bí tích Thánh Thể đối với linh mục có lẽ được tìm thấy rõ nhất trong lời truyền phép mà các ngài đọc mỗi ngày khi cử hành Bí tích Thánh Thể: “Này là Mình Thầy sẽ bị nộp vì các con”. Các linh mục không chỉ nói những lời đó, nhưng còn phải sống những lời đó. Ý nghĩa của chức linh mục được tìm thấy trong những từ đó. Các linh mục phải hy sinh cuộc sống của mình cho những người mà các ngài phục vụ.

Chức Linh Mục là một Bí Tích, Bí Tích Truyền Chức Thánh. Trong truyền thống Công giáo của chúng ta, chúng ta biết rằng lời cầu nguyện và niềm tin là không thể thiếu với nhau, cách chúng ta cầu nguyện là cách chúng ta thể hiện niềm tin của mình. Vì vậy, chúng ta phải thể hiện một cách trực quan những gì chúng ta tin. Các linh mục nên tự hỏi lương tâm mình rằng, “Qua đời sống linh mục của tôi, mọi người thấy gì?”

Khi giáo dân nhìn vào cách các linh mục đang sống với thánh chức của mình, họ sẽ thấy gì? Hy vọng rằng những gì giáo dân nhìn thấy ở mỗi linh mục là người mà họ đang cần. Họ sẽ thấy một linh mục chăm lo cử hành Bí tích, một linh mục luôn chuẩn bị bài giảng, một linh mục luôn hiện diện với người bệnh, người nghèo và người hấp hối. Giáo dân sẽ quan tâm đến cách các linh mục đón tiếp và gặp gỡ giáo dân. Hi vọng tôi sẽ được nghe giáo dân nói rằng: các tân linh mục đây sẽ là những linh mục mà giáo dân có thể đến gặp, những linh mục đón nhận giáo dân với lòng thương xót và sự chăm sóc. Giống như Chúa Giêsu đã nói: Hãy đến với Ta vì Ta hiền lành và khiêm nhường.

Tôi đang suy nghĩ về một lời khuyên mà tôi sẽ đưa ra cho bất kỳ ai đang bước vào đời linh mục. Một lời khuyên mà tôi dành cho các tân chức. Tôi nghĩ lại về những lời khuyên mà tôi đã nhận được trong đời linh mục của mình. Một lời khuyên mà tôi nghĩ đến, là lời khuyên từ cha của tôi khi tôi đang còn là chủng sinh. Lời khuyên duy nhất bố dành cho tôi: Hãy tử tế với mọi người. Có vẻ như lời khuyên này nghe có vẻ đơn giản vào thời điểm đó, nhưng tôi thấy rằng đó có lẽ là lời khuyên quan trọng nhất mà tôi đã nhận được. Hơn 28 năm làm linh mục, tôi đã có lúc hối hận vì đã không tử tế với mọi người, nhưng chưa bao giờ tôi hối hận vì đã quá tử tế với mọi người. Vì vậy, đó sẽ là lời khuyên của tôi cho các tân linh mục: Hãy tử tế với mọi người.

Có hai từ mà chúng ta đã bắt đầu ngày hôm nay: Tình yêu và Niềm vui. Trong ơn gọi của mỗi người chúng ta, dù là hôn nhân, sống độc thân, đời linh mục, đời sống tu trì, nếu chúng ta biết cho đi cuộc sống của mình trong tình yêu, thì lúc đó chúng ta sẽ tìm thấy niềm vui và mang lại niềm vui cho người khác. Một linh mục dâng hiến cuộc đời mình trong tình yêu thương, thực sự yêu thương những người mà mình phục vụ, thì linh mục đó sẽ tìm thấy niềm vui trong chức vụ của mình và mang lại niềm vui cho những người mà mình phục vụ.

Jos. Đăng Vũ
Chuyển ngữ từ: catherineofsienachurch.ca (06.5.2018)

[1] Tin mừng Chúa Nhật 6 Phục Sinh Năm B, Ga 15, 9-17:

Khi ấy, Chúa Giêsu phán cùng các môn đệ rằng: “Như Cha đã yêu mến Thầy, Thầy cũng yêu mến các con. Hãy ở lại trong tình yêu của Thầy. Nếu các con tuân lệnh Thầy truyền, các con sẽ ở trong tình yêu của Thầy, cũng như Thầy đã giữ lệnh truyền của Cha Thầy, nên Thầy ở lại trong tình yêu của Người. Thầy nói với các con điều đó để niềm vui của Thầy ở trong các con, và niềm vui của các con được trọn vẹn. Ðây là lệnh truyền của Thầy: Các con hãy yêu mến nhau, như Thầy đã yêu mến các con. Không có tình yêu nào lớn hơn tình yêu của người thí mạng vì bạn hữu mình. Các con là bạn hữu của Thầy, nếu các con thi hành những điều Thầy truyền. Thầy không còn gọi các con là tôi tớ, vì tôi tớ không biết việc chủ làm; Thầy gọi các con là bạn hữu, vì tất cả những gì Thầy đã nghe biết nơi Cha Thầy, thì Thầy đã cho các con biết. Không phải các con đã chọn Thầy, nhưng chính Thầy đã chọn các con, và đã cắt đặt để các con đi và mang lại hoa trái, và để hoa trái các con tồn tại, để những gì các con xin Cha nhân danh Thầy, Người sẽ ban cho các con. Thầy truyền cho các con điều này là các con hãy yêu mến nhau”.

Tác giả: Lm. Mark Gatto

Tội phạm và hình phạt theo luật Giáo Hội Công Giáo

Tội phạm và hình phạt theo luật Giáo Hội Công Giáo

 

Xét theo bản chất, Giáo Hội Công Giáo vừa là một thực thể tâm linh (nhiệm thể Chúa Kitô) vừa là một đoàn thể hữu hình bao gồm các giáo sĩ, tu sĩ và giáo dân Kitô). Đồng thời, Giáo Hội là một tổ chức có cơ cấu phẩm trật, trong đó các phần tử đối với nhau theo công bằng và bác ái. Ngoài ra, các tín hữu phải vâng phục các vị lãnh đạo của mình tại địa phương cũng như tại trung ương.

1. Quyền bính của Giáo Hội

Xét theo đối ngoại, Giáo Hội lãnh nhận quyền hành từ Chúa Giêsu, Đấng Sáng Lập Giáo Hội, chứ không phải do nhân dân hay Nhà nước ban cấp. Do đó, Giáo Hội gọi quyền này là quyền bẩm sinh (x. đ. 362; 747 §1; 1254 §1; 1260). Xét theo đối nội, Giáo Hội phải đặt ra những quy luật thường được gọi là “luật” để xác định rõ ràng tương quan công lý giữa các phần tử. Trước tiên, Giáo Hội phải chu toàn những nghĩa vụ với Chúa như trung thành với Lòi Chúa, đức tin, bí tích, loan truyền Tin Mừng cho mọi người. Tiếp theo, Giáo Hội nhắc nhở các tín hữu chu toàn những nghĩa vụ của họ đối với Chúa và Giáo Hội, sống xứng đáng với địa vị con cái Thiên Chúa, hiệp thông để xây dựng Giáo Hội vững mạnh trong đức tin, đức cậy, và đức ái.

2. Giáo Hội là cộng đoàn các thánh

Giáo Hội ý thức mình là cộng đoàn các thánh nhưng cũng ý thức rằng tất cả thành phần của Giáo Hội đều là những con người yếu đuối tội lỗi (1Ga 1,18). Do đó, có những thánh phần vi phạm luật lệ, không những gây nên xáo trộn trật tự nhưng còn nghịch lại bản tính thánh thiện của các tín hữu cũng như cộng đoàn Kitô. Một đàng, Giáo Hội tỏ ra nghiêm khắc do ý thức cao độ về ơn cứu độ và sự thánh thiện. Đàng khác, Giáo Hội tỏ ra thông cảm do ý thức về thân phận mỏng dòn của con người. Chính các vị lãnh dạo Giáo Hội đã trải qua những sa ngã nhờ ơn Chúa. Thánh Phêrô chối Chúa 3 lần. Thánh Phaolô đã lộng ngôn, bách đạo và ngạo ngược nhưng đã được Chúa thương xót…(1Tim 1,13-15) Trong xã hội hoặc Giáo Hội, có những thành viên hành động sai lầm nên gây thiệt hại cho cộng đoàn và cá nhân. Xã hội có những hình phạt dành cho các phạm nhân vì làm rối loạn trật tự công cộng. Giáo Hội bài trừ các tội phạm vì chúng làm hoen ố sự thánh thiện của Giáo Hội.

3. Ý niệm và những yếu tố tạo nên tội phạm

Theo Giáo luật, tội phạm được hiểu như là sự vi phạm bên ngoài và có thể quy trách một luật có thể gắn theo một chế tài ít là bất định. Có 3 yếu tố cấu thành tội phạm:

1/ Sự vi phạm bên ngoài về một luật hoặc một mệnh lệnh của Giáo Hội qua lời nói hoặc hành động;

2/ Hành vi ấy có thể quy trách được cho chủ thể, nghĩa là đương sự phải nhận trách nhiệm về hành vi đó khi vi phạm luật cách ý thức và tự do;

3/ Luật hay mệnh lệnh có kèm theo chế tài. Một hành vị chỉ bị coi là tội phạm khi vi phạm một luật có kèm theo hình phạt. Một điều đáng chú ý là chỉ có những tín hữu Công Giáo mới là chủ thể của tội phạm bị trừng phạt theo quy định của bộ Giáo luật.

4. Khàc biệt giữa “tội lỗi” (sin) và “tội phạm” (delict)

“Tội lỗi” là từ dùng cho sự vi phạm trong lãnh vực luân lý. Tội phạm dùng trong lãnh vực hình sự. Tội lỗi khác biệt với tội phạm ở những điểm sau:

1/ Tội lỗi có thể diễn ra trong tâm tư, lời nói và hành động. Tội phạm phải được thực hiện ra bên ngoài;

2/ Tội lỗi có thể là nặng hoặc nhẹ (tội nặng hoặc tội nhẹ), trong khi có chỉ có những vi phạm nặng mới có thể trở thành tội phạm;

3/ Tội lỗi là sự vi phạm luân lý nói chung. Tội phạm chỉ giới hạn vào luật hình sự mà thôi.

5. Mục đích Giáo Hội áp dụng những hình phạt

Giáo luật điều 1399 qui định tổng quát: Ngoài những trường hợp do luật này hay do những luật khác ấn định, sự vi phạm bên ngoài về một luật Thiên Chúa hay luật Giáo Hội chỉ có thể bị một hình phạt thích đáng, khi tính cách nghiêm trọng đặc biệt của sự vi phạm đòi hỏi một sự trừng phạt, và khi có yêu cầu thúc bách phải phòng ngừa hay sửa chữa những gương xấu. Hình phạt là biện pháp của Giáo luật trừng trị tội phạm. Hình phạt gồm có 3 yếu tố:

1/ Bị giới hạn hưởng điều tốt. Phạm nhân có thể bị giới hạn về những điều tốt bên ngoài như không được tham dự các bí tích hoặc giữ các chức vụ; 2

/ Vị lãnh đạo mới có quyền thiết lập và áp dụng những hình phạt nhất định (đ. 1319);

3/ Mục đích chính hình phạt là cải hóa phạm nhân và sửa chữa tội phạm. Khi ra hình phạt, Giáo Hội không nhắm đến việc loại trừ phạm nhân ra khỏi cộng đoàn cho bằng tìm cách giúp họ xứng đáng lãnh nhận ơn cứu rỗi. Chính vì thế, cải hóa phạm nhân đi trước việc trừng trị tội phạm.

6. Những hình phạt “chữa trị” (penal remedies) và những hình phạt “đền tội” (expiatory penalties)

Hình phạt “chữa trị” được coi như thuốc chữa bệnh, giúp cải thiện phạm nhân để họ từ bỏ cố chấp. Trước khi ra hình phạt, cần phải cảnh cáo họ để họ từ bỏ sự cố chấp, nếu khuyến cáo vô ích thì mới dùng hình phạt (đ. 1347 §1). Hình phạt này kéo dài cho đến khi phạm nhân thành thực hối lỗi. Phạm nhân được tha khi chấm dứt sự cố chấp (đ. 1358 §1). Hình phạt “đền tội” hay báo đáp được áp dụng vì ích lợi thiện ích công cộng hơn là cá nhân. Hình phạt này thường được xác định thời gian.

7. Những vị có thẩm quyền thiết lập hình phạt dưới hình thức luật hoặc mệnh lệnh

Những vị có thẩm quyền được phân chia ra như sau:

1/ Chí có những vị nào có thẩm quyền lập pháp mới có thể thiết lập luật hình sự (đ. 1315);

2/ Ai được quyền cai quản thì có thể thiết lập mệnh lệnh hình sự (đ. 1319). Những người có thẩm quyền lập pháp gồm có:

1. a) Đức Thánh Cha và Công đồng hoàn vũ, đối với toàn thể Giáo Hội;
2. b) Các công đồng địa phương (quốc gia, miền) trong giới hạn địa phương;
3. c) Giám mục giáo phận trong giáo phận của mình.

Điều 1315 giải thích thêm về việc cơ quan địa phương có thẩm quyền trong 5 điểm sau:

1. a) Họ có thể ban hành luật kèm theo hình phạt dành cho địa phương của mình (đ. 1315 §1), thí dụ thêm hình phạt cho các sòng bạc, buôn ma tuý hoặc buôn dâm;
2. b) Họ có thể thêm hình phạt vào một luật Chúa (đ. 1315 §1) thi dụ như thêm hình phạt cho những người ly dị tại toà án dân sự;
3. c) Họ có thể thêm hình phạt vào một luật do cấp trên ban hành (đ. 1315 §1); d) Khi cần thiết trầm trọng, họ có thể tăng thêm hình phạt vào một luật hình do cơ quan lập pháp toàn cầu đã ban hành (đ. 1315 §3);
4. e) Họ có thể quy định hình phạt xác định và bó buộc mà luật chung có tính cách bất định hoặc nhiệm ý (đ. 1315 §3).

Tuy nhiên, điều 1317 nhắc nhở: Chỉ nên thiết lập hình phạt khi thực sự cần thiết để bảo vệ kỷ luật Giáo Hội một cách thích hợp.

8. Tính chất hình luật

Khi áp dụng , những hình luật có thể là “xác định” (determinate) hay “bất định” (indeterminate), có thể là “bắt buộc” (obligatory) hay “nhiệm ý” (facultative). Gọi là xác định khi luật đã xác định rõ ràng hình phạt cho phạm nhân, thí dụ ai phạm tội ly giáo thì bị phạt tuyệt thông (x. đi 1364). Gọi là bất định vì nhà lập pháp dành việc xác định hình phạt cụ thể cho cơ quan hành pháp (đ. 1315 §2). Gọi là bắt buộc khi luật buộc phải ra hình phạt phạm nhân. Gọi là nhiệm ý khi luật để cho nhà chức trách tùy nghi thẩm định có cần ra hình phạt hay không (đ. 1369; 1370 §3; 1371; 1372; 1376; 1377; 1379; 1381; 1386; 1392; 1395 §2; 1396). Ngoài ra còn có hình phạt “tiền kết” hay tự kết (latae sententiae) và hình phạt “hậu kết” (ferendae sententiae). Về hình phạt tiền kết, phạm nhân mắc phải hình phạt ngay khi vi phạm do luật qui định và không cần tòa kết án (x. đ 1314). Hình phạt hậu kết chỉ nhận hình phạt sau khi bị toà kết án.

9. Những tội phạm mắc phải các hình phạt tiền kết
10. Có 6 tội phạm mắc hình phạt tuyệt thông tiền kết:

1/ Những người bội giáo, lạc giáo hay ly giáo (đ. 1364 §1);

2/ Những người ném bỏ, lấy hoặc giữ Mình Máu Thánh Chúa với mục đích phạm thánh (đ. 1367);

3/ Người nào dung vũ lực thể lý chống lại Đức Giáo Hoàng Roma (đ. 1370 §1);

4/ Tư tế nào giải tội phạm điều thứ sáu cho người đồng lõa, chiếu theo điều 977 (đ. 1378 §1);

5/ Giám Mục nào phong chức Giám Mục cho một người mà không có thư ủy nhiệm của Đức Giáo Hoàng, cũng như người nào được vị ấy truyền chức cho (đ. 1382);

6/ Cha giải tội trực tiếp vi phạm ấn tòa giải tội (đ. 1388)

1. Có 5 tội phạm mắc hình phạt cầm chế tiền kết:

1/ Người nào dung vũ lực thể lý chống lại một người có chức Giám Mục (đ. 1370 §2);

2/ Người nào không phải là tư tế mà cám cử hành Thánh Lễ hay ban bí tích Giải tội hoặc nghe xưng tội như bí tích (1378 §2);

3/ Giám mục phong chức cho một người thuộc quyền Giám Mục khác mà không có thư giới thiệu hợp pháp (đ. 1383);

4/ Người nào cáo gian một cha giải tội với Bề Trên trong Giáo Hội về tội dụ dỗ hối nhân phạm tội điều răn thứ sáu, chiếu theo điều 1387 (đ. 1390 §1);

5/ Một giáo sĩ mưu toan kết hôn, dù chỉ là dân sự, thì bị vạ huyền chức tiền kết (đ. 1394 §1)

1. Có 6 tội phạm mắc hình phạt huyền chức:

1/ Giáo sĩ dung vũ lực thể lý chống lại một người có chức Giám Mục (1370 §2);

2/ Giáo sĩ không phải là tư tế mà dám cử hành phụng vụ Hiến Tế Thánh Thể hoặc dám ban bí tích Giải Tội hoặc nghe xưng tội như bí tích (đ 1378 §2);

3/ Người được thụ phong do một Giám Mục khác mà không có thư giới thiệu hợp pháp (đ. 1383);

4/ Giáo sĩ cáo gian một cha giải tội với Bề Trên trong Giáo Hội về tội dụ dỗ hối nhân phạm tội điều răn thứ sáu, chiếu theo điều 1387 (đ. 1390 §1);

5/ Giáo sĩ mưu toan kết hôn, dù chỉ là hôn nhân dân sự (đ. 1394 §1)

1. Có 1 tội phạm mắc cấm chế tiền kết: Giám Mục truyền chức cho một người thuộc quyền Giám Mục khác mà không có giấy giới thiệu hợp pháp, thì bị cấm truyền thức trong vòng một năm (đ. 1383
2. Những hình phạt chữa trị

Trong bộ Giáo luật hiện hành, nhà lập pháp đã liệ kê ba thứ hình phạt chữa trị: tuyệt thông (excommunication), cấm chế (censure) và huyền chức (suspension).

1/ Hình phạt vạ tuyệt thông ngăn cấm phạm nhân lãnh nhận tất cả các bí tích. Chính đương sự tự ý rời bỏ Giáo Hội, chứ không phải là Giáo Hội đã trục xuất họ (x. Đ. 316 §1; 1117);

2/ Cấm chế có nghĩa là bị cấm đoán. Trong giai đoạn một, phạm nhân bị: a) cấm không được làm thừa tác viên trong các buổi cử hành phụng vụ; b) cấm không được ban và nhận lãnh các bí tích và á bí tích. Trong giai đoạn hai (sau khi bị tuyên án) phạm nhân bị trục xuất khỏi các buổi cử hành phụng vụ hay buổi lễ phải tạm đình chỉ;

3/ Huyền chức (suspension) chỉ áp dụng cho giáo sĩ. Phạm nhân bị cấm thi hành các chức năng thuộc quyền thánh chức, quyền cai quản hoặc quyền lợi trong bậc giáo sĩ (đ. 1333 §1)

11. Những hình phạt đền tội

Những hình phạt đền tội nhắm mục đích sửa chữa những tổn hại mà tội phạm đãy gây ra. Điều 1336 §1 nêu lên 5 hình thức hình phạt vĩnh viễn hoặc tạm thời:

1/ Cấm chỉ (prohibition) hay bắt buộc lưu trú tại một nơi hay một lãnh thổ nhất định. Hình phạt này áp dụng cho giáo sĩ và tu sĩ;

2/ Tước quyền hành (privation of power) hay chức vụ (office), nhiệm vụ (function), quyền lợi (right), đặc ân (privilege), năng quyền (faculty), ân huệ (grace) danh hiệu (title) hoặc phù hiệu (insignia) dù chỉ là thuần túy danh dự;

3/ Cấm thi hành những điều kê khai ở số 2 hoặc cấm thi hành các điều ấy ở một nơi hoặc ngoài một nơi nhất định;

4/ Thuyên chuyển sang chức vụ khác vì tính cách hình sự. Theo giáo luật, có thứ thuyên chuyển như là thủ tục hành chánh (đ. 190-191; 1748-1752) nhắm tới ích lợi của các tín hữu hoặc nhu cầu của Giáo Hội. Còn sự thuyên chuyển hình sự nhằm trừng phạt một tội phạm;

5/ Trục xuất khỏi hàng giáo sĩ. Ấn tích đã nhận lãnh do chức thánh không thể nào bị hủy bỏ hoặc tước đoạt (đ. 1328 §2). Tuy nhiên, giáo sĩ bị cấm thi hành tác vụ chức thánh và mất hết quyền lợi bậc giáo sĩ. Việc cấm thi hành chức thánh bị đình chỉ mỗi khi cần phải giúp một người tín hữu đang trong tình trạng nguy tử (đ. 1338 §2, đ. 1335)

12. Những biện pháp hình sự và việc sám hối

Điều 1339 nói đến hai biện pháp “cảnh cáo” (warning) và “khiển trách” (rebuke). Bề Trên cảnh cáo để họ dừng lại việc họ đang toan tính hoặc cảnh cáo họ từ bỏ sự cố chấp. Cảnh cáo bằng văn thư là điều kiện hữu hiệu cho việc tuyên kết (đ. 1347). Nhà lập pháp đòi hỏi Bề Trên Dòng tu phải cảnh cáo tu sĩ hai lần trước khi tiến hành thủ tục trục xuất (đ. 697). Bề trên khiển trách đương sự để họ thấy hạnh kiểm của họ gây ra gương xấu và xáo trộn trật tự trầm trọng. Theo sự khôn ngoan của mình, Đấng Bản Quyền có thể thêm những việc sám hối vào dược hình cảnh cáo và khiển trách thay vì đưa ra cách hình phạt nặng hơn vì phạm nhân đáng được khoan hồng (đ. 1324 §1; 1328 §2) hay đã hối cải (đ. 1343)

Lm. Nguyễn Tất Thắng OP