Đó cũng là tựa đề cuốn sách mới xuất bản của Đức Ông Vicente Cárcel Ortí, một sử gia nổi tiếng người Tây Ban Nha, chuyên nghiên cứu về Đức Piô XII (Pío XII, el Papa defensor y salvador de los judíos). Tác phẩm này là kết quả nghiên cứu của ngài về các tài liệu trong Văn khố của Phủ Quốc vụ khanh Tòa Thánh và Bộ ngoại giao Tòa Thánh. Cũng có những tài liệu riêng về bản thân và gia đình Đức Piô XII chưa thể nghiên cứu, được gọi là “các tài liệu của Đức Piô XII” (Papales de Pío XII) vì đang được tiến sĩ Giovanni Coco sắp xếp lại.

Bối cảnh vấn đề

Cách đây 3 năm, sau những năm tháng dài chờ đợi, từ ngày 2/3/2020, nhiều sử gia quốc tế đã được đáp ứng nguyện vọng là có thể tìm hiểu tường tận đâu là những hoạt động của Tòa Thánh, đặc biệt của Đức Giáo Hoàng Piô XII, trong thời thế chiến thứ II, với cuộc diệt chủng Do thái do Đức quốc xã.

Từ lâu các học giả, nhất là những người Do thái, vẫn yêu cầu Tòa Thánh mở văn khố theo chiều hướng trên đây. Họ đặc biệt quan tâm đến vai trò của Đức Giáo Hoàng Piô XII, từ các năm 1939 đến 1945, trong cuộc bách hại của Đức quốc xã đối với người Do thái. Quan tâm này càng lớn mạnh sau vụ một vở kịch tựa đề “Der Stellvertreter” (Vị Đại Diện) được sáng tác và phổ biến ở Đức với mục đích tránh cho dân tộc Đức tội diệt chủng Do Thái và đổ tội cho Đức Giáo Hoàng Piô XII, gán cho ngài trách nhiệm chính về tội ác này, và từ đó một huyền thoại đen về Đức Piô XII lan truyền, mặc dù sau thế chiến, chính phủ Israel, trong đó có bà thủ tướng Golda Meir, đã cám ơn Đức Giáo Hoàng Pio XII vì thái độ khôn ngoan của ngài, không công khai phê bình và chống đối Hitler, để khỏi làm cho tình trạng bách hại Do Thái trở nên trầm trọng hơn.

Hồi tháng 2 năm ngoái (2022), Tiến sĩ sử học Michael Feldkamp, Văn khố trưởng của Quốc hội liên bang Đức, xác quyết rằng Đức Giáo Hoàng Piô XII đã cứu thoát ít nhất 15 ngàn người Do Thái khỏi cuộc tàn sát của Đức Quốc Xã. Từ lâu Tiến sĩ Feldkamp đã nghiên cứu về Đức Giáo Hoàng Piô XII và đã xuất bản nhiều ấn phẩm về Tòa Sứ Thần Tòa Thánh ở thành phố Koeln, cũng như về ngành ngoại giao Tòa Thánh, những bài nghiên cứu về tương quan giữa Giáo Hội Công Giáo và chế độ Đức quốc xã, và năm 2000, ông xuất bản cuốn “Đức Giáo Hoàng Pio XII và nước Đức”, trong đó ông trình bày sâu rộng hơn những nghiên cứu về Đức Giáo Hoàng trong thời diệt chủng Do thái và cũng để trả lời cho cuốn sách của John Cornwell, một ký giả người Anh (sinh 1940) về Đức Piô XII mang tựa đề “Vị Giáo Hoàng giữ im lặng” (The Pope Who Remained Silent).

 Đức Ông Cárcel Ortí

Đức Ông Cárcel Ortí năm nay 83 tuổi (1940), là một Linh Mục thuộc tổng giáo phận Valencia bên Tây Ban Nha, là tiến sĩ giáo sử và giáo luật và từng là quản thủ thư viện của Tối Cao Pháp viện của Tòa Thánh. Đức ông là tác giả của nhiều nghiên cứu về giáo sử và trong cuốn sách mới nhất vừa nói trên đây, Đức ông nghiên cứu những khám phá chính về thái độ của Đức Piô XII trong thế chiến thứ II, dựa trên các sử liệu trong Văn khố Tòa Thánh triều đại Đức Piô XII mới được mở từ 3 năm nay.

Trong cuộc phỏng vấn dành cho trang mạng “eldebate.com” truyền đi ngày 19/4 vừa qua (2023), Đức Ông Ortí nói: “Điều gây chú ý nhất trong lúc này là hoạt động khẩn trương của Đức Piô XII trong việc cứu vớt và bênh vực người Do Thái, tái khẳng định những điều đã được biết đến.”

Đáp lại câu hỏi: “Những điều mới mẻ ấy có một tính chất quyết định để phục hồi, một lần cho tất cả, thanh danh của Đức Piô XII hay không?”, Đức Ông đáp: “Câu hỏi này rất quan trọng và thúc đẩy tôi phải nói rằng trọng tâm việc cáo buộc chống Đức Pio XII là ngài không công khai lên án chế độ Đức Quốc Xã hoặc kêu gọi một cách rõ ràng các tín hữu Kitô hãy bảo vệ người Do Thái. Trong các sử liệu tại Văn khố Tòa Thánh, không có gì là quan điểm cá nhân của ngài, hoặc những hành động hậu trường ảnh hưởng đến mấu chốt vấn đề. Những người phê bình Đức Piô XII thường công nhận tất cả những gì Đức Giáo Hoàng làm một cách riêng tư để giúp đỡ dân chúng, giúp người Do Thái, nhưng họ tiếp tục nói rằng lỗi của ngài là không nói công khai và minh bạch chống chế độ Đức quốc xã. Một căn cứ thứ hai người ta cáo buộc Đức Piô XII là cho rằng giả sử Đức Piô XII đã hành động khác đi, thì có thể ngăn chặn guồng máy bách hại của Đức Quốc xã. Nhưng những người bênh vực ngài thì nói rằng nếu Đức Piô XII công khai phê bình chế độ, thì sẽ tạo nên những bách hại lớn hơn chống người Do Thái và Công giáo. Không ai có thể chắc chắn về điều này, và không có gì trong các tài liệu ở Văn khố Tòa Thánh có thể giải quyết vấn nạn đó”.

 Thiên kiến của người ác ý

Đức Ông Ortí cũng nhận xét rằng “kể cả sau khi mở văn khố Tòa Thánh, nếu người ta không tìm thấy những gì là tiêu cực chống Đức Piô XII, thì vẫn luôn có những thành phần ngờ vực rằng trong văn khố đó, những gì có thể làm lu mờ ký ức về Đức Piô XII đã bị thanh lọc trước rồi. Nói vắn tắt, thật là điều thơ ngây khi nghĩ rằng việc mở các văn khố đủ để giải quyết những tranh luận về Đức Piô XII. Tuy nhiên, tôi muốn tỏ ra lạc quan hơn và tôi nghĩ rằng việc mở văn khố gần đây về triều đại Đức Piô XII, cũng như việc mở các văn khố của các chính phủ trên thế giới, có thể giúp làm sáng tỏ vấn đề tế nhị và trả lại công lý cho Đức Giáo Hoàng Piô XII, là người, trong một bầu không khí khó khăn của chiến tranh, đã biết hành động như người xây dựng hòa bình và là một bậc thầy của nhân loại”.

 Tác phẩm của John Cornwell

Trong cuộc phỏng vấn, Đức ông Ortí cũng trả lời về cuốn sách gây hấn nhất của tác giả John Cornwell chống Đức Piô XII, với tựa đề “Hitler’s Pope”, Giáo Hoàng của Hitler, và nhận định rằng: “Chính tựa đề giật gân và tấn kích của cuốn sách này làm tác giả mất uy tín. Bìa cuốn sách có in hình Đức Tổng Giám Mục Pacelli – sau này là Đức Piô XII – đang rời tòa nhà chính phủ Đức, có 2 người lính hộ tống. Đức Tổng Giám Mục Pacelli bấy giờ là Sứ thần Tòa Thánh tại Đức. Cuộc viếng thăm này xảy ra trước năm 1929, tức là 4 năm trước khi Hitler lên cầm quyền [vào ngày 30 tháng giêng năm 1933). Đức Tổng Giám Mục Pacelli rời nước Đức vào năm 1929, và không bao giờ trở lại đây. Việc tác giả Cornwell dùng hình ảnh này là điều lừa đảo và chủ ý đánh lạc hướng. Có nhiều người nhiều lần phản đối việc dùng hình ảnh này một cách bẩn thỉu. Nguyên bìa sách như vậy tỏ cho thấy ngay ý hướng mạ lỵ vu khống Đức Piô XII tương lai.”

Đức ông Cortí nhận xét thêm rằng “Ngay phần đầu cuốn sách có một danh sách các tài liệu mà Cornwell nói là đã tham khảo. Danh sách này quá ít ỏi cho một cuốn sách tự nhận là một cuốn sách sử. Phần lớn các nguồn mà Cornell trưng dẫn đều là những nguồn thứ yếu và những chọn lựa của ông ta được lựa lọc kỹ lưỡng. Trong cuốn sách, người ta thường thấy ghi “Trích dẫn bởi…” Điều này có nghĩa là những nguồn chính yếu không được tham khảo và chỉ có những tài liệu thứ cấp, vì thế chúng ta không thể coi đó là một nghiên cứu khoa học.

“Tất cả những điều đó cho thấy cuốn sách của Cornwell tìm cách sát phạt đối tượng và có tính cách “sát hại” thực sự. Đức Pio XII không phải là “Giáo Hoàng của Hitler”, danh hiệu này là một điều tưởng tượng, một sự biếm họa xấu xa chống lại một người cao thượng và thánh thiện, vì Đức Pacelli không những không ủng hộ Đức Quốc xã, trái lại ngài ghét khía cạnh chống Kitô và hầu như ma quái của ý thức hệ độc ác đó”.  Giuse Trần Đức Anh, O.P.