Nếu bạn hỏi ChatGPT về ý nghĩa của từ “phẩm giá”, nó sẽ cho bạn biết rằng phẩm giá đề cập đến cảm giác về giá trị, danh dự hoặc sự tôn trọng vốn có ở mỗi con người. Nó có thể hiểu là hành động đĩnh đạc ngay cả khi chịu áp lực, hay  bảo vệ sự chính trực, quyền tự chủ và các quyền cơ bản của mỗi người. Tuy nhiên, chúng ta cũng quen thuộc với cách sử dụng cụm từ “chết trong phẩm giá” trong các cuộc tranh luận liên quan đến luật về cái chết tự nguyện được hỗ trợ ở Úc bởi vì thuật ngữ “phẩm giá” được sử dụng theo nhiều cách khác nhau. Bộ Giáo lý Đức tin, cơ quan thuộc Tòa Thánh có trách nhiệm làm rõ và củng cố giáo lý của Giáo hội, đã đưa ra một Tuyên bố có tên là Dignitas Infinita hoặc Phẩm Giá Vô Hạn.

Tuyên bố làm rõ cách Giáo hội Công giáo hiểu về phẩm giá và xem xét bốn loại phẩm giá mà con người sở hữu: phẩm giá bản thể; phẩm giá đạo đức; phẩm giá xã hội; và phẩm giá hiện sinh. Tuyên bố cũng khám phá những nền tảng trong kinh thánh và thần học của tư duy này về phẩm giá con người, và theo yêu cầu của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, tuyên bố nêu bật các vấn đề như nghèo đói, cách mục vụ đối với người tị nạn và người xin tị nạn, bạo lực đối với phụ nữ, nạn buôn người và chiến tranh, trong đó phẩm giá con người bị vi phạm nghiêm trọng (xem phần Trình bày về Tuyên bố). Tuyên bố khuyến khích chúng ta vượt qua những khẩu hiệu mơ hồ về phẩm giá con người để xem xét cách chúng ta có thể đưa ra phản hồi Kitô giáo đích thực và hiệu quả hơn.

Chính xác thì bốn loại phẩm giá được đề cập trong Dignitas Infinita là gì? Đối với  người Công giáo bình dân, các khái niệm phẩm giá bản thể, phẩm giá đạo đức, phẩm giá xã hội và phẩm giá hiện sinh sẽ không quen thuộc. Tuy nhiên, Tuyên bố kêu gọi người Công giáo xem xét bốn khía cạnh phẩm giá này để hiểu và tôn trọng sự trọn vẹn của con người.

Phẩm giá bản thể học và cách Giáo hội Công giáo Úc bảo vệ nó

Phẩm giá bản thể là trọng tâm của nguyên tắc về phẩm giá con người trong giáo lý xã hội của Công giáo. Bản thể học đề cập đến bản thể hoặc sự tồn tại, vì vậy phẩm giá bản thể là phẩm giá mà con người sở hữu đơn giản bởi vì chúng ta tồn tại và được “Thiên Chúa mong muốn, tạo dựng và yêu thương” (số 7). Nó “không thể xóa nhòa và giữ nguyên giá trị vượt lên trên mọi hoàn cảnh mà con người có thể gặp phải” (số 7). Phẩm giá bản thể của con người mang tính phổ quát – thuộc về tất cả mọi người. Tính chất siêu việt của phẩm giá bản thể có nghĩa là nó có giá trị trong mọi thời đại, địa điểm và hoàn cảnh. Chúng ta có thể thấy lời giảng dạy này được áp dụng trong cách Ủy Ban của Hội đồng Giám mục Công giáo Úc đặc trách về Công lý, Sinh thái và Hòa bình giải thích phẩm giá con người:

“Chúng tôi tin rằng mỗi người được tạo dựng theo hình ảnh và giống với Thiên Chúa, đồng thời được ban cho sự tự do và trách nhiệm. Do đó, mỗi người được Thiên Chúa mong muốn cho sự tồn tại và có giá trị khôn lường. Mỗi người đều tiết lộ điều gì đó về chính Thiên Chúa; không có con người nào là dư thừa hay có thể bị coi thường. Hơn nữa, không điều gì một người có thể làm, hoặc điều gì có thể gây ra với họ, có thể tước bỏ phẩm giá của họ. Những tuyên bố về phẩm giá con người đặt ra đối với người khác có thể được hiểu là quyền con người. Những quyền này vẫn tiếp tục tồn tại ngay cả khi chúng không được tôn trọng.”

Nhìn ra thế giới xung quanh, chúng ta có thể thấy rằng con người không phải lúc nào cũng sống một cuộc sống có phẩm giá. Đáp lại những thực tế này, một số cơ quan của Giáo hội nói về việc ‘ban phẩm giá cho con người’. Tuy nhiên, tuyên bố Dignitas Infinita nhắc nhở chúng ta rằng Thiên Chúa là nguồn gốc của phẩm giá của chúng ta. Cũng như chúng ta không thể lấy đi phẩm giá bản thể của người khác, thì chúng ta cũng không thể ban phẩm giá cho người khác. Các khái niệm về phẩm giá đạo đức, phẩm giá xã hội và phẩm giá hiện sinh có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của mình trong việc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và thúc đẩy phẩm giá con người.

Phẩm giá xã hội đề cập đến “chất lượng điều kiện sống của một người” (số 8). Tuyên bố đưa ra ví dụ về nghèo đói cùng cực, trong đó con người “thậm chí không có những thứ tối thiểu cần thiết để sống theo phẩm giá bản thPsể của họ” (số 8). Chúng ta có thể nói rằng những người này đang sống một cách ‘không có phẩm giá’ bởi vì “hoàn cảnh mà họ buộc phải sống mâu thuẫn với phẩm giá bất khả xâm phạm của họ” (số 8). Khi chúng ta hành động để thay đổi các điều kiện xã hội này, chúng ta không mang lại phẩm giá cho con người, chúng ta đang công nhận phẩm giá của họ và thăng tiến nó bằng cách loại bỏ các rào cản đối với việc thể hiện phẩm giá mà Thiên Chúa ban cho họ. Mặc dù các Giám mục Úc sử dụng cụm từ phẩm giá xã hội, họ đã đề cập đến nó trong một số lời giảng dạy của họ. Ví dụ, mỗi năm trong bài Đệ trình về Tiền lương Quốc gia, họ đề cao các điều kiện xã hội cần thiết cho một cuộc sống có phẩm giá. Các Tuyên bố về Công bằng Xã hội trong hai năm 2017-2018 Công Việc của Mọi Người và  2013-2014 La-da-rô Cổng Nhà Chúng Ta cũng đề cập đến sự giàu có và nghèo đói dưới góc độ phẩm giá.

Phẩm giá đạo đức, phẩm giá hiện sinh, và cách các Giám mục Úc thảo luận về những vấn đề này

Phẩm giá đạo đức đề cập đến “cách con người sử dụng tự do của họ” (số 7). Những người đã thực hiện những hành động cực kỳ xấu xa có thể “dường như đã đánh mất mọi dấu vết của nhân tính và phẩm giá” (số 7). Có thể nói họ đã đánh mất phẩm giá đạo đức của mình, nhưng không bao giờ đánh mất phẩm giá bản thể học của họ. Thay vì không công nhận và tôn trọng phẩm giá bản thể học của họ, “chúng ta phải nỗ lực hết mình để tất cả những ai đã làm điều ác đều có thể ăn năn và hoán cải” (số 7). Các giám mục của chúng ta đã đề cập đến cách các cuộc đối thoại về  “cứng rắn với tội phạm” và hệ thống tư pháp hình sự có thể đánh mất tầm nhìn về phẩm giá bản thể của những người đã làm sai. Trong Tuyên bố Công bằng Xã hội 2011-2012 của họ, Xây Cầu Không Xây Tường, các giám mục không sử dụng thuật ngữ phẩm giá đạo đức, nhưng cách đối xử với phẩm giá của các tù nhân và người từng phạm tội phản ánh sự tương tác của nó với phẩm giá bản thể học.

Trong xã hội Úc, đã có nhiều cuộc thảo luận về ý nghĩa của việc sống hoặc chết trong phẩm giá. Phẩm giá hiện sinh đề cập đến việc chúng ta có trải nghiệm cuộc sống của mình một cách có phẩm giá hay không. Tuyên bố lưu ý rằng “trong khi một số người dường như không thiếu thứ gì cần thiết cho cuộc sống, thì vì nhiều lý do, họ vẫn có thể đấu tranh để sống với sự bình an, niềm vui và hy vọng” và “những căn bệnh nghiêm trọng, môi trường gia đình bạo lực, nghiện ngập, và những khó khăn khác có thể khiến mọi người trải nghiệm điều kiện sống của họ là ‘không có phẩm giá’ so với nhận thức của họ về phẩm giá bản thể không bao giờ có thể bị che khuất” (số 8). Trong những tình huống này, chúng ta được thử thách để giúp mọi người nhận ra và trải nghiệm phẩm giá bản thể học của họ. Giáo huấn của các Giám mục Úc về luật hỗ trợ tự tử là điều đã được nhiều người biết đến. Có lẽ ít được biết đến hơn là giáo lý của họ chống lại bạo lực gia đình, vốn ảnh hưởng không cân xứng đến phụ nữ và trẻ em, ví dụ như Tuyên bố Công bằng Xã hội 2022-2023 của họ, Tôn trọng: Đối đầu với Bạo lực và Lạm dụng. Thuật ngữ phẩm giá hiện sinh không được sử dụng trong các tài liệu này, nhưng khái niệm này được ngụ ý trong lời kêu gọi của các Giám mục đối với phẩm giá con người.

Tuyên bố Dignitas Infinita khuyến khích chúng ta suy nghĩ sâu sắc hơn về phẩm giá con người và thúc đẩy phẩm giá của mỗi người.

Tác giả: Tiến sĩ Sandie Cornish là Giảng viên Cao cấp về Thần học tại Đại học Công giáo Úc và là Thành viên của Bộ Thúc đẩy Phát triển Con người Toàn diện. Bà chuyên về học thuyết, tư tưởng và hành động xã hội Công giáo.