Sử gia Antoine Mourges: “Việc điều tra vụ ông Jean Vanier đã làm tôi thay đổi cách đọc Tin Mừng”

Sử gia Antoine Mourges: “Việc điều tra vụ ông Jean Vanier đã làm tôi thay đổi cách đọc Tin Mừng”

Antoine Mourges, nhà sử học đầu tiên làm việc về lịch sử của Hiệp hội Arche khi còn là sinh viên, sau đó là nhà nghiên cứu tập trung vào khía cạnh tối của ông Jean Vanier, nói lên quan điểm cá nhân của ông về những nghiên cứu ông đã làm từ hơn mười năm trước.

Một bức tranh trừu tượng trên tường, các kệ vẫn còn hơi trống: Antoine Mourges vừa dọn về đây vài tháng trước, ông mới có chút thì giờ để lấy sách ra khỏi các thùng. Nhà sử học, giáo sư trung học từ mười năm nay đã hy sinh một chút thoải mái của mình để tập trung vào công việc trong ủy ban nghiên cứu được Hiệp hội Arche ủy thác để điều tra mặt tối của ông Jean Vanier, người sáng lập Hội. Những kết luận đã được công khai ngày 31 tháng 1 và được công bố. Kể từ đó, ánh mắt của giáo sư sử gia 39 tuổi mới thanh thản, một thanh thản chúng tôi chưa hề thấy ở ông cho đến bây giờ.

Cuộc phiêu lưu của Antoine Mourges với Hiệp hội Arche bắt đầu ở  cộng đồng Brittany, nơi ông ở bốn năm khi vừa đến tuổi trưởng thành. Sau đó ông theo học lịch sử ở Montpellier (Hérault). Người thanh niên chọn đối tượng nghiên cứu quen thuộc trong quá khứ của mình là một thực tế phổ biến. Ông đã không ngờ khi đào xới móng của Hiệp hội Arche, mấy năm sau ông đã phải đào những xác chết bẩn thỉu nhất. Ông trả lời báo La Vie, nhìn lại hơn mười năm điều tra và tiết lộ mặt trái của công việc cũng như hành trình cá nhân của ông.

Năm 2009, ông đã làm “cuộc điều tra” đầu tiên về Hiệp hội Arche. Hôm nay ông vẫn còn tự hỏi “làm sao tôi lại không nhìn thấy?”

Sử gia Antoine Mourges. Nhờ tất cả những công việc chúng tôi làm trong những năm gần đây, bây giờ tôi hiểu vì sao tôi không biết và không thể nhìn thấy. Tôi còn trẻ, những năm tháng của tôi ở Arche vẫn còn gần đây và tôi vinh dự được làm công việc này khi có đặc quyền tiếp xúc với ông Jean Vanier, người sáng lập. Có một phần mù quáng của tôi cũng như nhiều người khác. Nhưng bây giờ tôi hiểu, nếu không có kiến thức chính xác về các sự kiện thì không thể đo lường mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Chắc chắn chúng tôi đã có rất nhiều thông tin: các lời buộc tội của phụ nữ với linh mục Thomas Philippe, sự lên án của Vatican, sự ủng hộ không điều kiện của ông Jean Vanier dành cho người cha thiêng liêng của ông trong suốt đời ông… Tuy nhiên, không la bàn, không có chi tiết thì điều này vẫn chưa rõ ràng : không ai có thể đoán được tổng hợp nhưng tin tưởng thầm kín và mức độ điên cuồng trong hành động. Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã có hàng chục giờ phỏng vấn ông Jean Vanier, tôi đã nghe lại cho công việc gần đây. Tôi đã đặt câu hỏi về chuyện này, về sự trừng phạt này… và ông Jean Vanier đã trả lời! Nhưng ông đi bên cạnh chủ đề.

Hay đúng hơn, bây giờ tôi hoàn toàn nắm bắt được vấn đề, khi tôi ở giữa những sự thật nửa vời, những lời biện minh thần bí mà ông tin suốt đời: đó không phải là vấn đề đạo đức, không phải là chuyện tình dục, mà là một trải nghiệm thần bí mà chúng ta đã không hiểu, ông giải thích cho tôi. Tôi, người chưa bao giờ ở cạnh con người này, tôi chỉ mới đọc hai quyển sách của ông, tôi đã nghe ông giảng mười hay mười lăm lần trong mười tám tháng làm việc, nơi tôi thường đến Trosly-Breuil, nơi ông chết ở đó. Ông là diễn giả tuyệt vời, bây giờ tôi hiểu động lực của ông: với giọng nói nhỏ nhẹ, cách nói chậm rãi, ông tạo ấn tượng về sự khiêm tốn cao cả và lần nào ông cũng làm tôi xúc động. Nhưng ông có một từ chủ yếu dựa vào tình cảm, như nhà thần học Gwennola Rimbaut đã chứng minh.

Ông đã được bật đèn xông cho công việc đầu tiên của ông. Làm thế nào ông hiểu ông đã được chấp nhận?

Ngay cả bây giờ tôi vẫn còn tự hỏi vì sao ông Vanier đã đồng ý. Có lẽ ông không nghi ngờ tôi có nhiều thông tin như vậy. Các tu sĩ Đa Minh, không cần mở tất cả các kho lưu trữ của họ, đã chấp nhận cho tôi tham khảo các tài liệu nói tích cực về Nước Hằng Sống, trung tâm tâm linh nơi ông Jean Vanier đã gặp linh mục Thomas Philippe. Nhờ giám đốc nghiên cứu Michel Fourcade của tôi, tôi đã có thể truy cập tài liệu Maritain, trong đó nhà triết học nổi tiếng đưa ra một số thông tin về các vấn đề xung quanh linh mục Thomas Philippe. Trong bài luận tốt nghiệp dài hơn 300 trang của tôi, tôi thuật lại điều mà lúc đó được gọi là “bí mật gia đình”, được che đậy bởi bí mật giáo hoàng và liên quan đến đạo đức và thuyết thần bí.

Nhưng phải đến năm 2019, ông mới khám phá ra nội dung chính xác của “bí mật gia đình” này.

Mùa hè năm 2019, Hiệp hội Arche đưa cho tôi những thùng tài liệu được tìm thấy ở nhà ông Jean Vanier với chữ “NFA” (not for all, không dành cho tất cả, có thể dịch là “dành cho người được thông báo”) và cho tôi biết, tôi có thể hoàn toàn truy cập kho lưu trữ của Dòng Đa Minh. Sau đó, tôi làm việc với các tài liệu này với ba câu hỏi Hiệp hội ủy thác tôi làm: chuyện gì đã xảy ra, ông Jean Vanier đã biết gì, trách nhiệm của Hiệp hội Arche là gì? Đó là khó khăn khi đào sâu trong một cái đầu bệnh hoạn. Vì tôi chủ yếu có những bức thư của linh mục Thomas Philippe gởi cho đệ tử Jean Vanier. Chữ viết không thể đọc được và bằng ngôn ngữ được mã hóa. Tôi đã sao chép mọi thứ để có thể dò tìm và cố gắng ghi lại ngày. Là người đọc, tôi liên tục bị ấn tượng tất cả đều bị vặn vẹo, mà không cần phải đặt ngón tay vào gì…

Sau đó, lưu khố của Dòng Đa Minh cho phép tôi kiểm tra chéo các sự kiện, cấu trúc mọi thứ. Các thư từ của “NFA” cho thấy một bầu khí đầm lầy thiêng liêng, nơi người ta bị chìm xuống mà không thấy các yếu tố vững chắc nào để bám vào; song song đó, các tài liệu của Dòng Đa Minh đưa ra sự thật, dù có một số nghi vấn, nhưng gần như đã được chứng minh rõ ràng. Tôi mò mẫm rất lâu trước khi tìm ra ý nghĩa. Sau đó, tôi làm được bản thảo đầu tiên tổng quan về cái mà tôi gọi là “10.000 mảnh ghép”! Tôi đi về phía trước như đang đi trong đường hầm, với một tinh thần nghiêm khắc và xa cách, giữ trong đầu các vấn đề của Hiệp hội Arche như kim chỉ nam, dù một câu hỏi khác nhanh chóng được thêm vào: chính ông Jean Vanier đã làm gì? Tôi gởi cho họ một tài liệu khoảng 80 trang, trong đó tôi cân nhắc từng chữ. Tôi cảm thấy trách nhiệm và tầm quan trọng trong vai trò của một sử gia với một cường độ đặc biệt.

Đó có phải là lý do tại sao ông muốn tiếp tục?

Khi Hiệp hội Arche nói với tôi họ sẽ thành lập một nhóm đa ngành để tiếp tục công việc, tôi đồng ý tiếp tục vì tôi hiểu chúng tôi phải đi xa hơn nữa để có được tất cả các câu trả lời cho những câu hỏi vẫn còn rất nhiều. 

Ông không có ấn tượng xâm phạm vào cõi mật thiết của linh mục Thomas Philippe và ông Jean Vanier một cách hung bạo sao?

Cách tiếp cận của nhà sử học là tham gia đối thoại ngay cả khi mọi người đã chết. Thông qua các tài liệu, dấu vết, chúng tôi cố gắng tìm hiểu họ là ai và ý nghĩa hành động của họ. Tôi luôn trải nghiệm công việc này như một dạng của mối quan hệ. Ở đây, mức độ thân mật rất mạnh mẽ, nhưng không phải theo nghĩa mà bà muốn nói: Tôi thường có ấn tượng chính sự thân mật của tôi đã bị hủy hoại khi ở bên cạnh hai người đàn ông như thế này… Đó là công việc rất nặng nhọc. Nhưng không bao giờ có vấn đề của thói nhìn trộm, việc tìm hiểu cuộc sống dối trá của họ trở nên cần thiết và cấp bách, vì linh mục Thomas Philippe và đặc biệt là ông Jean Vanier đã có ảnh hưởng đến hàng ngàn người và cộng đồng, và chúng ta phải thực thi công lý cho những nạn nhân mà họ gây ra.

Ông cảm thấy thế nào trong suốt những năm điều tra này?

Dần dần, tôi bị thu hút bởi mức độ lớn lao của bóng tối được tiết lộ.  Khi chúng tôi biết về việc phá thai của một phụ nữ, việc tôn kính thai nhi, áp lực tâm lý buộc một phụ nữ phải từ bỏ đứa con của mình để đi tu… chúng tôi tự hỏi chúng tôi sẽ đi xuống đáy này bao sâu. Có một mặt bào mòn không thể phủ nhận. Cứ từng yếu tố thấy được, tôi có cảm tưởng như rơi xuống từng chút một khi những yếu tố chắc chắn đã được thiết lập. Đôi khi chúng tôi ở hàng tuần hoặc thậm chí hàng tháng trước khi có thể xác nhận chi tiết khủng khiếp như vậy, chuyện này rất khó để chịu đựng.

Công việc này có làm lung lay mối liên hệ của ông với Hiệp hội Arche không?

Với tư cách là một cựu thành viên của Arche và vẫn là bạn của Arche, tôi chia sẻ sự suy sụp, buồn bã và cảm giác bị phản bội của nhiều người khác. Giống như nhiều người, tôi hiểu tôi đến Arche không phải để gia nhập vào một nhóm tà phái hay để đi theo linh mục Thomas Philippe hay thậm chí đi theo ông Jean Vanier. Tôi biết, có lẽ hôm nay còn hơn hôm qua, chính cuộc gặp gỡ đặc biệt với  người khuyết tật đã làm tôi xúc động và đó mãi mãi là một phần cuộc đời tôi. Tình bạn được sinh ra ở đó không phai nhạt dưới ánh sáng của những tiết lộ này. Dĩ nhiên, tôi đã đọc lại ý nghĩa thiêng liêng tôi đã có thể mang lại cho kinh nghiệm sống cộng đồng của tôi, tôi đã xây dựng lại và xem xét lại và nó không ngừng mang lại hoa trái cho tôi.

Đức tin của ông có thay đổi vì cuộc điều tra này không?

Có, việc điều tra về ông Jean Vanier đã tác động đến cách tôi đọc Tin Mừng, nó đến với tôi và biến đổi tôi. Tôi nhận được từ những người sáng lập hiệp hội Arche sự đồng cảm với Phúc âm Thánh Gioan, với cách đọc hơi thần bí. Tuy nhiên, ở một thời điểm trong quá trình điều tra, tôi nhận ra rằng ông Jean Vanier và linh mục Thomas Philippe đã đi xa đến mức bóp méo Tin Mừng như thế nào. Trong khi tôi tin tưởng họ sẽ làm cho tôi khám phá Tin Mừng, thì họ lại bóp méo Tin Mừng. Tôi có cảm giác mất phương hướng sâu đậm khi nhận ra điều này.

Ông có cầu nguyện được trong thời gian này không?

Tôi đã được những người khác đồng hành trong lời cầu nguyện. Thời gian chúng tôi làm việc với nhóm đa ngành là lúc chúng tôi ở giữa cuộc khủng hoảng Covid, đồng thời cũng là thời gian tôi chuẩn bị luận án về Anh em Tiểu đệ Chúa Giêsu, tôi sống cách ly trong nhà của họ để gần với lưu khố. Sự hỗ trợ của họ đã giúp tôi. Tôi nghĩ, trong ba đến bốn năm tìm hiểu này, tôi đã học lại cách cầu nguyện. Bằng cách liên tục bị bức bách, đức tin của đã được “cắt tỉa”, nhưng từ đó nó lại được điều chỉnh. Tôi trải nghiệm một hiệu ứng phản chiếu: nhận thấy sự nhầm lẫn, từ khóa trong vụ này và sự siêu thiêng liêng hóa tất cả các mặt của cuộc sống của họ, với ông Jean Vanier và linh mục Thomas Philippe, tôi buộc phải tự vấn bản thân về mối quan hệ của chính tôi với đức tin.

Đôi khi tôi tự hỏi: nếu tôi cắt tỉa một lần nữa, liệu có còn lại gì không? Tôi vẫn là một tín hữu, nhưng điểm neo này, nếu nó được củng cố, thì nghịch lý thay, nó lại càng ngày càng trở thành một dấu hỏi. Tôi tìm thấy một chú tâm mới để Tin Mừng vang vọng trong tôi ở những khía cạnh nhân bản và đời thường nhất. Tôi đã xem lại từ “lời” rất nhiều: lời của con người, lời của Chúa. Câu đọc trong thánh lễ “xin Chúa phán một lời thì linh hồn con sẽ được lành mạnh” đã đi cùng tôi, thực sự có một cái gì đó về một lời chữa lành.

Dấu hiệu hy vọng nào ông còn giữ trong công việc từ mười năm nay này?

Giữa tất cả nỗi kinh hoàng, có những phụ nữ đã nhìn thấy ánh sáng và lên tiếng. Sự im lặng và xa lánh đã bị phá vỡ vì những khát khao cho sự thật, điều này thật dễ chịu. Vai trò của hồng y Paul-Pierre Philippe, người đã chấp nhận sự trừng phạt theo giáo luật với linh mục Thomas Philippe, sự trong sáng mà ngài đảm nhận vai trò thiết lập sự thật và đứng về phía nó trong công lý, điều này đã m

Cuối cùng, không phải sự điên rồ thắng thế. Khi chúng tôi suy nghĩ về kết quả cuối cùng của ủy ban nghiên cứu, chúng tôi đã đồng ý về một khía cạnh rất quan trọng: chúng tôi phải công bố và cho phép mọi người tiếp cận rộng rãi các kết luận của chúng tôi. Chúng tôi phải trả lại toàn bộ câu chuyện này cho những người sở hữu nó và những người đã là tù nhân của bí mật “tà phái” này đã quá lâu. Kể từ khi công bố, chúng tôi đã nhận được nhiều tin nhắn khẳng định quyết định của chúng tôi. Một số người đã trải qua những tình huống bị lạm dụng đã viết thư cho chúng tôi, họ cho biết việc đọc bản điều tra là một cách để chữa lành cho họ, để tiến về phía trước mà không cảm thấy choáng ngợp bởi sự thật. Hy vọng của tôi là ở đó, trong tầm quan trọng của một lời, đó là con đường của sự thật và mở ra con đường tái xây dựng lại con người.

Marta An Nguyễn dịch